63. Ogólnopolska Naukowa Konferencja Ochrony Roślin Sadowniczych „Strategia Jedno Zdrowie w aspekcie ochrony roślin sadowniczych” Skierniewce, 15 lutego 2024 r.
ANTRAKNOZA − NARASTAJĄCY PROBLEM W PRZECHOWYWANIU JABŁEK I GRUSZEK
mgr inż. Hubert Głos
Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy e-mail: hubert.glos@inhort.pl
Przechowywanie jabłek i gruszek, to skomplikowany proces, który pomimo zastosowania najnowszych technologii niesie ze sobą pewne niewiadome. Dotyczą one występowania chorób przechowalniczych powodowanych zarówno przez czynniki biotyczne − patogeny, jak i abiotyczne spowodowane występowaniem zmian fizjologicznych.
Za jedną z najważniejszych chorób przechowalniczych w Polsce uznaje się gorzką zgniliznę, powodowaną głównie przez patogen Phlyctema vagabunda synonim Neofabraea alba, która w sprzyjających warunkach może powodować straty sięgające nawet 20-50%. Innymi ważnymi chorobami są także: szara pleśń (Botrytis cinerea), brunatna zgnilizna drzew ziarnkowych (Monilinia spp.), mokra zgnilizna (Penicillium expansum), alternarioza (Alternaria spp.) oraz zgnilizny powodowane przez grzyb Neonectria ditissima syn. Neonectria galligena (Głos i in. 2022).
W ostatnich latach duży udział wśród chorób przechowalniczych ma także antraknoza powodowana przez Colletotrichum acutatum sensu lato. Jeszcze do niedawna ten czynnik chorobotwórczy był wliczany do grupy patogenów powodujących gorzką zgniliznę, ale ze względu na coraz częstsze występowanie na jabłkach i gruszkach została wyodrębniona nowajednostka chorobowa – antraknoza jabłek i gruszek. Patogen jest polifagiem zasiedlającym wiele roślin żywicielskich. Grzyb ma charakter ciepłolubny, a przeprowadzone na Litwie w 2018 i 2019 roku badania, mające na celu dokładne określenie optimum temperatury dla rozwoju choroby wykazały, że przy odpowiednio długim czasie zwilżenia do infekcji owoców truskawki dochodziło nawet w 5°C, jednak w takiej temperaturze rozwój choroby był znacznie spowolniony. Temperatura, w jakiej choroba rozwijała się najszybciej oscylowała w przedziale 25-28°C, a za optimum uznano 20-25°C(Morkeliūnė i in. 2021).
Badania prowadzone w ostatnich latach w Sadzie Doświadczalnym Instytutu Ogrodnictwa – PIB na odmianie jabłoni ‘Ligol’ wykazały, że w niektórych sezonach przechowalniczych procent owoców z objawami antraknozy był znacznie większy niż z objawami gorzkiej zgnilizny. Dzięki łagodnym zimom i gorącym okresom letnim dochodzi do zmian w profilu występowania chorób przechowalniczych jabłek. Choroby niegdyś uznawane za towarzyszące zaczynają odgrywać coraz większą rolę, a występowanie antraknozy jest jednym z przykładów potwierdzających to zjawisko.
Cykl rozwojowy antraknozy jabłek i gruszek
Sprawca choroby poraża jabłka i gruszki na różnym etapie wzrostu. W rocznym cyklu rozwojowym grzyba wyróżnia się dwa stadia: workowe (teleomorfa − Glomerella acutata), będące fazą saprotroficzną i konidialne (anamorfa − Colletortichum acutatum), w którym patogen żyje pasożytniczo. Patogen zimuje w postaci grzybni na korze martwego drewna, w ranach zgorzelowych, a czasami także w zmumifikowanych owocach pozostających na lub pod drzewem. W okresie wegetacji, w warunkach wysokiej wilgotności powietrza, z powstałych na grzybni owocników uwalniane są zarodniki konidialne, które przenoszone z kroplami deszczu lub przez wiatr, zakażają zawiązki i dojrzewające owoce. Owoce są podatne na porażenie przez cały okres wzrostu, aż do zbioru. Infekcji sprzyjają uszkodzenia skórki, jednak zarodniki grzyba są zdolne do zakażenia także przez przetchlinki. Źródłem infekcji dla jabłek i gruszek mogą być także zarodniki grzyba rozwijającego się na innych roślinach żywicielskich (np. wiśni lub truskawki) rosnących w pobliżu.
Objawy porażenia owoców
Objawy choroby mogą pojawiać się w sadzie jeszcze przed zbiorem owoców, zazwyczaj jednak ukazują się dopiero po kilku miesiącach przechowywania w warunkach chłodniczych. Najczęściej jest to moment gdy owoce osiągają dojrzałość konsumpcyjną. Pierwsze symptomy są widoczne na skórce wokół przetchlinek, w postaci niewielkich, okrągłych, zapadających się plam gnilnych, koloru jasnobrązowego. Po umieszczeniu chorych owoców w temperaturze 15-20°C i wysokiej wilgotności powietrza, plamy szybko powiększają się, a w ich obrębie pojawiają się koncentrycznie ułożone wokół przetchlinki acerwulusy grzyba zawierające zarodniki, przybierające postać i kolor pomarańczowych, łososiowych, bądź czarnych wycieków. W przypadku gdy na owocach występuje wiele plam gnilnych, może dochodzić do ich zlewania się, tworząc rozległe zgnilizny. Zarówno na jabłkach, jak i gruszkach rozwój choroby w takich warunkach jest bardzo gwałtowny. Plamy gnilne na przekroju mają charakterystyczny stożkowy kształt, a częściowo zgniły owoc ma gorzki smak (Sobiczewski i in. 2016).
W sezonach 2018/2019 – 2022/2023 przeprowadzono badania naukowe mające potwierdzić wpływ warunków pogodowych na występowanie antraknozy. Z kwater, na których nie była prowadzona przedzbiorcza ochrona chemiczna, zbierano jabłka w celu określenia nasilenia występowania antraknozy i gorzkiej zgnilizny jabłek. Ocenę wykonywano po 5,5 miesiącach przechowywania w chłodni zwykłej w temperaturze 2°C (1,8- 2,2°C) i wilgotności względnej powietrza 90-92%. Każdorazowo oceniano 1000 szt. owoców (4 powtórzenia x 250 szt. w powtórzeniu), licząc zdrowe iz objawami poszczególnych chorób. Wyniki wyrażono w procentach owoców porażonych w stosunku do wszystkich ocenianych jabłek.
Przeprowadzone badania wykazały, że w latach 2018-2022 procent owoców z objawami antraknozy był znacznie większy niż w przypadku gorzkiej zgnilizny. Jedynie w roku 2019 nasilenie antraknozy było niższe i było to prawdopodobnie skorelowane z wystąpieniem najniższej sumy opadów w miesiącach maj – wrzesień, w ciągu których jak podaje literatura może dochodzić do infekcji owoców (Nekoduka i in. 2018).
Pomimo istotnej roli temperatury w procesie infekcji nie stwierdzono, aby była ona bezpośrednio odpowiedzialna za jej wystąpienie. Muszą być również spełnione takie same kryteria jak w przypadku innych chorób roślin, czyli obecność patogena w środowisku, podatna odmiana oraz wspomniane odpowiednie warunki pogodowe.
W ostatnich latach, w związku z powiększającym się areałem uprawy gruszy w Polsce, do Instytutu Ogrodnictwa – PIB docierają także informacje o coraz częstszym występowaniu antraknozy na gruszkach w okresie przechowywania. Badania nad tym zagadnieniem będą kontynuowane.
Obecnie zarówno w przypadku jabłek jak i gruszek ochrona przed występowaniem choroby jest możliwa głównie przy okazji wykonywania zabiegów przedzbiorczych przeciwko gorzkiej zgniliźnie.
Prace badawcze wykonano w ramach dotacji statutowej ZOR/2/2022 „Wykorzystanie metod molekularnych w diagnostyce nowych chorób roślin ogrodniczych na terenie Polski.”
Literatura
Nekoduka S., Tanaka K. and Sano T. 2018. Epidemiology of apple bitter rot caused by Colletotrichum acutatum sensu lato. J. Gen. Plant. Pathol. 84: 262-271. https://doi.org/10.1007/s10327-018-0789-0
Sobiczewski P., Broniarek-Niemiec A., Bryk H., Cieślińska M., Masny S., Meszka B. 2016. Atlas chorób drzew owocowych. Hortpress. Warszawa p. 100-102.
