Ochrona sadów jabłoniowych przed przymrozkami stanowi kluczowy element w zapewnieniu stabilnych i wysokich plonów. Przymrozki, zwłaszcza te występujące późną wiosną, mogą powodować poważne uszkodzenia delikatnych pąków kwiatowych, kwiatów i młodych zawiązków owoców, co w konsekwencji prowadzi do znacznych strat ekonomicznych. Stopień podatności jabłoni na uszkodzenia mrozowe jest zmienny i silnie uzależniony od fazy rozwojowej drzew. Najbardziej wrażliwe są kwiaty, a temperatury w zakresie od -2°C do -4°C w okresie od stadium pąka do kwitnienia mogą skutkować utratą nawet do 90% kwiatostanów. Zabezpieczenie sadu przed tym zjawiskiem jest zatem niezbędne dla utrzymania jakości owoców i rentowności produkcji.
Wyróżnia się kilka typów przymrozków, z których każdy charakteryzuje się odmiennym mechanizmem powstawania i wpływem na sady jabłoniowe. Przymrozki radiacyjne występują podczas spokojnych i bezchmurnych nocy, kiedy ciepło zgromadzone w ciągu dnia w glebie i roślinach jest wypromieniowywane w atmosferę, powodując spadek temperatury przy powierzchni gruntu. Zjawisko to często ma charakter lokalny i najbardziej dotkliwie oddziałuje na dolne partie sadu. Metody aktywnej ochrony, takie jak ogrzewanie, mieszanie powietrza za pomocą wiatraków czy zamgławianie, są w tym przypadku bardziej efektywne, ponieważ przeciwdziałają stratyfikacji powietrza i dostarczają ciepło. Przymrozki adwekcyjne są natomiast wynikiem napływu mas zimnego powietrza, często towarzyszą im silne wiatry i obejmują rozległe obszary. Ochrona przed tego typu przymrozkami jest znacznie trudniejsza ze względu na ciągły dopływ zimnego powietrza i zakłócenia w działaniu metod ochronnych wywoływane przez wiatr. Istnieją również przymrozki mieszane, które łączą cechy obu wymienionych typów i mogą stanowić szczególne zagrożenie.
Ryzyko wystąpienia uszkodzeń przymrozkowych w sadzie jabłoniowym zwiększa szereg czynników. Lokalizacja sadu odgrywa zasadniczą rolę; tereny położone w obniżeniach, zwanych zastoiskami mrozowymi, gdzie gromadzi się zimne powietrze, są bardziej narażone na przymrozki. Niewystarczająca cyrkulacja powietrza w takich miejscach potęguje ryzyko. Zarządzanie podłożem w sadzie również ma znaczenie. Wysoka trawa lub chwasty mogą izolować glebę, ograniczając wypromieniowywanie ciepła w nocy i zwiększając podatność na przymrozki. Odmiana jabłoni jest kolejnym istotnym czynnikiem, ponieważ niektóre odmiany charakteryzują się większą odpornością na niskie temperatury niż inne. Wreszcie, warunki pogodowe, takie jak bezchmurne niebo i brak wiatru, sprzyjają występowaniu przymrozków radiacyjnych, podczas gdy napływ zimnych mas powietrza zwiększa ryzyko przymrozków adwekcyjnych.
Aktywne metody ochrony przed przymrozkami
Ogrzewanie sadu
Rodzaje pieców i systemów grzewczych: W sadach jabłoniowych stosuje się różne metody ogrzewania, mające na celu podniesienie temperatury powietrza i zabezpieczenie drzew przed mrozem. Jedną z tradycyjnych metod jest odymianie, polegające na wolnym spalaniu materiałów organicznych, takich jak drewno lub torf, w otwartych ogniskach. Sadownicy często wykorzystują gałęzie pozostałe po cięciu drzew do tego celu. Innym popularnym rozwiązaniem są piecyki sadownicze, czyli przenośne metalowe pojemniki, w których spala się olej (parafinowy, napędowy, opałowy, a nawet zużyty olej spożywczy) lub paliwa stałe, takie jak brykiety torfowe lub drewno. Nowoczesne piecyki mogą być wyposażone w kominy i regulację dopływu powietrza, co zwiększa ich efektywność. Niektórzy sadownicy stosują mobilne nagrzewnice, które są montowane na ciągnikach i wykorzystują spalanie gazu (propanu) do wytwarzania ciepłego powietrza, rozprowadzanego następnie po sadzie za pomocą wentylatora. Istnieją również stacjonarne systemy grzewcze, które zapewniają bardziej równomierne ogrzewanie, ale charakteryzują się mniejszą mobilnością.
Zasady działania i efektywność ogrzewania: Bezpośrednim celem ogrzewania sadu jest podniesienie temperatury w jego obrębie, chroniąc w ten sposób wrażliwe tkanki roślin przed zamarznięciem. Spalanie paliw uwalnia energię cieplną, która ogrzewa powietrze i powierzchnie roślin. Efektywność ogrzewania jest silnie związana z występowaniem i siłą inwersji termicznej, czyli sytuacji, gdy temperatura powietrza wzrasta wraz z wysokością. Ogrzewanie jest bardziej skuteczne, gdy nad chłodną warstwą powietrza przy gruncie znajduje się cieplejsze powietrze. Tradycyjne ogniska mogą podnieść temperaturę na wysokości 1 metra nad ziemią do około 0°C w swoim bezpośrednim otoczeniu. Mobilne nagrzewnice nie tylko podnoszą temperaturę, ale także obniżają wilgotność względną powietrza i wywołują ruch jego cząstek, co zmniejsza ryzyko osadzania się kropel wody na kwiatach i ich zamarzania. Przy odpowiednio częstym przemieszczaniu, jedna nagrzewnica może chronić nawet do 10 hektarów sadu. Ogrzewanie jest najbardziej efektywne w przypadku przymrozków radiacyjnych. Równomierne rozmieszczenie źródeł ciepła w sadzie ma kluczowe znaczenie dla skuteczności tej metody.
Koszty ogrzewania: Koszty związane z ogrzewaniem sadu mogą być znaczące. Tradycyjne ogniska wymagają nakładu pracy przy ich zakładaniu i doglądaniu, a koszt paliwa (np. gałęzi po cięciu) może być niski. Jednakże, metoda ta może być mało efektywna na dużych powierzchniach. Piecyki sadownicze wiążą się z kosztem zakupu piecyków oraz paliwa (oleju, brykietów, propanu).
Przykładowo, użycie helikoptera do ogrzewania sadu wiązało się z kosztem 1700 zł za godzinę pracy. Cena mobilnej nagrzewnicy może wynosić około 60 000 zł netto plus VAT, do tego dochodzą nie małe koszty produktu do napełnienia. Koszt samych piecyków sadowniczych może wahać się od 55 do 80 złotych za sztukę (na hektar potrzeba około 200 sztuk).
Wiatraki sadownicze
Zasada działania wiatraków w ochronie przed przymrozkami: Wiatraki sadownicze działają na zasadzie mieszania chłodniejszego powietrza znajdującego się przy gruncie z cieplejszym powietrzem, które gromadzi się wyżej w warunkach inwersji termicznej. Wentylator, zazwyczaj umieszczony na wysokiej wieży, zasysa cieplejsze powietrze z wyższych warstw i kieruje je w dół, w stronę sadu. Zapobiega to kumulacji zimnego powietrza w pobliżu drzew i podnosi temperaturę o 1-3°C. Metoda ta jest skuteczna w przypadku przymrozków radiacyjnych, gdy występuje inwersja termiczna , ale mniej efektywna lub nieskuteczna podczas przymrozków adwekcyjnych lub gdy warstwa zimnego powietrza jest bardzo gruba.
Zasięg działania i skuteczność w różnych warunkach: Zasięg działania pojedynczego wiatraka sadowniczego wynosi zazwyczaj od 3 do 5 hektarów. Niektóre źródła podają zasięg do 5 hektarów. Skuteczność zależy od mocy wentylatora i siły inwersji termicznej. Nowoczesny wiatrak o mocy około 75 kW może podnieść temperaturę o 1°C na obszarze 3,5 ha w warunkach silnej inwersji. Mobilne wiatraki oferują elastyczność w ochronie różnych części sadu w zależności od potrzeb. Niektórzy sadownicy łączą stosowanie wiatraków z rozpalaniem ognisk (spalaniem słomy lub gałęzi w pobliżu urządzenia), aby rozprowadzać dym i ciepło po sadzie. Skuteczność wiatraków może być ograniczona przez silne wiatry nocne. Obszar chroniony przez wiatrak często ma kształt elipsy, rozciągającej się za maszyną w kierunku niewielkiego przepływu powietrza podczas przymrozku. Optymalne umiejscowienie wiatraka, najlepiej na niewielkim wzniesieniu na płaskim terenie, może zmaksymalizować jego zasięg.
Metody oparte na wodzie – Zraszanie nadkoronowe
Zraszanie nadkoronowe opiera się na uwalnianiu ciepła utajonego podczas zamarzania wody.Woda rozpylana na powierzchni roślin zamarza, oddając ciepło i utrzymując temperaturę tkanek na poziomie lub nieco powyżej 0°C. Ciągłe dostarczanie wody jest kluczowe dla utrzymania ochronnej warstwy lodu.
Metoda ta może chronić przed spadkami temperatury do -5°C, a nawet -7°C. Jest skuteczna w przypadku przymrozków radiacyjnych. Mniej efektywna podczas przymrozków adwekcyjnych ze względu na znoszenie wody przez wiatr i zwiększone chłodzenie ewaporacyjne. Nadmierne oblodzenie może prowadzić do łamania gałęzi, szczególnie młodych drzew. Metoda wymaga znacznego i niezawodnego źródła wody o odpowiednim ciśnieniu oraz dobrze zaprojektowanego systemu zraszaczy zapewniającego równomierne pokrycie. Jakość wody może mieć znaczenie ze względu na ryzyko zatykania zraszaczy.
Zamgławianie polega na wytwarzaniu drobnej mgły wodnej (krople o średnicy 10-20 μm) nad sadem. Mgła ta może przechwytywać promieniowanie długofalowe emitowane przez glebę i drzewa, odbijając je z powrotem w kierunku powierzchni, co zmniejsza straty ciepła. Para wodna osiada również na powierzchni roślin, a podczas zamarzania uwalnia ciepło utajone, podobnie jak w przypadku zraszania. W niektórych systemach stosuje się roztwór gliceryny w wodzie, aby ustabilizować mgłę i zapobiec parowaniu. Używane są również generatory gorącej mgły (pulsfogi), w których woda z dodatkiem nośnika jest rozbijana na bardzo drobne krople.
Skuteczne systemy zamgławiania były stosowane w winnicach i uprawach cytrusowych, zapewniając wzrost temperatury o 1-3°C. Mgła może rozprzestrzeniać się na znaczną odległość (300-500 metrów) przy niewielkim wietrze, a linia zamgławiająca o długości 100 m może chronić 1-3 hektarów. Efektywność jest silnie uzależniona od bardzo niskiej prędkości wiatru (poniżej 0,6-1,0 m/s), aby zapobiec rozproszeniu mgły. Najlepsze rezultaty uzyskuje się w sadach osłoniętych naturalnymi lub sztucznymi barierami (wiatrochrony, lasy), które zatrzymują mgłę. Linie zamgławiające muszą dostarczać co najmniej 25 gramów wody na metr na sekundę, aby metoda była skuteczna. Niektóre badania sugerują, że zamgławianie wodne może opóźniać kwitnienie, potencjalnie zmniejszając ryzyko uszkodzeń przymrozkowych. Jednakże, skuteczność zamgławiania w sadach jabłoniowych w różnych warunkach może wymagać dalszych badań.
Pasywne metody ochrony przed przymrozkami
Do okrywania drzew i rzędów w celu ochrony przed przymrozkami stosuje się różne materiały. Agrowłóknina jest lekką, przepuszczającą powietrze tkaniną, która zatrzymuje ciepło i chroni przed zimnym powietrzem. Zaleca się stosowanie białej agrowłókniny, która wolniej się nagrzewa niż czarna. Dostępne są różne gramatury agrowłókniny, oferujące różny poziom izolacji. Folia perforowana działa podobnie, ale jest mniej przepuszczalna dla powietrza. Maty słomiane służą do owijania pni drzew, zapewniając izolację i ochronę przed pękaniem kory. Tektura falista również może być używana do ochrony pni, ale jest podatna na uszkodzenia przez wodę.Niektórzy sadownicy wykorzystują stare prześcieradła i koce w połączeniu z plastikowymi plandekami do okrywania pojedynczych drzew. Osłonki plastikowe na pnie chronią głównie przed zwierzętami, ale mogą również zapewniać pewną izolację. W przypadku mniejszych upraw, takich jak truskawki czy maliny, stosuje się tunele foliowe, które również zapewniają ochronę przed przymrozkami.
Wysoka trawa i chwasty izolują glebę, ograniczając wypromieniowywanie ciepła w nocy i zwiększając ryzyko przymrozków. Krótka trawa pozwala glebie absorbować więcej ciepła w ciągu dnia i oddawać je w nocy, zapewniając pewną pasywną ochronę przed mrozem.
Zaleca się koszenie trawy przed kwitnieniem, aby zmaksymalizować promieniowanie cieplne z gleby. Wszelkie mechaniczne prace uprawowe w sadzie powinny być zakończone na około 2 tygodnie przed kwitnieniem, aby uniknąć naruszenia struktury gleby, co mogłoby wpłynąć na transfer ciepła.
Chemiczne środki ochrony przed przymrozkami
Istnieje kilka rodzajów chemicznych środków ochrony przed przymrozkami, które działają na różne sposoby. Krioprotektanty zwiększają odporność roślin na zamarzanie poprzez obniżanie temperatury zamarzania wody w tkankach roślinnych lub ochronę błon komórkowych. Przykładami są gliceryna, alfa-tokoferol oraz specjalne formulacje, takie jak FROSAD (zawierający azot, cynk, bor, potas). Biostymulatory oparte na naturalnych związkach wspomagają wzrost i rozwój roślin oraz zwiększają ich tolerancję na stresy, w tym niskie temperatury. Przykładem jest Stim Efekt oraz preparaty na bazie aminokwasów Maral lub ekstraktów z alg. Nawozy dolistne z określonymi mikroelementami, takimi jak cynk i bor, mogą zwiększać odporność roślin na niskie temperatury. Preparaty takie jak Pentakeep zawierają kwas 5-aminolewulinowy (ALA), który również ma wspomagać odporność na mróz. Niektóre preparaty mogą opóźniać tworzenie się kryształków lodu w komórkach roślinnych. Preparaty regulujące równowagę osmotyczną, takie jak glicyna betaina (występująca w OSMOcontrol), pomagają utrzymać równowagę wodną i ciśnienie turgorowe w komórkach, chroniąc je przed uszkodzeniami w niskich temperaturach.
Przykłady stosowanych środków w sadach jabłoniowych: W sadach jabłoniowych stosuje się między innymi: Stim Efekt, Maral, FROSAD,, Krio-Flor, Krio-Flor Super, Pentakeep, Reflets, Compo Frost Protect, Agriker Top, Agrocean B/Ca/Mg, Algex, Protifert LMW, Activ Start Sady NPK, Activ ProAmin Sady, Bor-Cynk Activ, Activ Cynkowo-Manganowy Sady, Ekolist mono Cynk, Maximus PKMg/extra Zn+B+Mg, AminoPower ResiPhos PK/AntyStres Micro, Megafol, Frostex, Help.
Efektywność i koszty stosowania chemicznych środków ochrony: Efektywność tych środków zależy od rodzaju preparatu, terminu aplikacji (zazwyczaj 24-72 godziny przed spodziewanym przymrozkiem), temperatury oraz kondycji fizjologicznej roślin. Niektóre preparaty, mają zapewniać ochronę nawet do -6°C. Czasami konieczne jest wielokrotne stosowanie, np. Stim Efekt opryskuje się kilkakrotnie w okresie rozwoju pąków. Koszty obejmują cenę preparatów oraz koszty pracy i sprzętu do oprysku. Koszt środków ochrony roślin na 1 hektar (wraz z nawozami) może wynosić od 10 000 do 15 000 zł.
Porównanie kosztów i efektywności metod ochrony
Poniższa tabela przedstawia porównanie różnych metod ochrony przed przymrozkami w sadach jabłoniowych. Należy pamiętać, że koszty i efektywność mogą się różnić w zależności od wielu czynników, takich jak lokalizacja sadu, jego wielkość, typ przymrozku oraz specyficzne warunki pogodowe.
Ochrona sadów jabłoniowych przed przymrozkami jest złożonym procesem, wymagającym od sadownika wiedzy na temat różnych metod, ich efektywności i kosztów. Wybór optymalnej strategii zależy od wielu czynników, a często najlepszym rozwiązaniem jest połączenie kilku metod. Kluczowe jest zrozumienie mechanizmów powstawania przymrozków, monitorowanie warunków pogodowych, strategiczne planowanie lokalizacji sadu i wyboru odmian oraz dostosowanie działań do specyficznych potrzeb i możliwości danego gospodarstwa. Podejmując świadome i przemyślane decyzje, sadownicy mogą skutecznie minimalizować ryzyko uszkodzeń przymrozkowych i zapewnić sobie stabilne plony wysokiej jakości.
Środki ochrony roślin przeznaczone dla użytkowników profesjonalnych mogą być zbywane osobom pełnoletnim, które ukończyły odpowiednie szkolenie określone w art. 28 Ustawy o środkach ochrony roślin. Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć uwagę na zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz przestrzegaj środków bezpieczeństwa zamieszczonych w etykiecie” W przypadku Produktów będących środkami ochrony roślin w rozumieniu ustawy o środkach ochrony roślin z dnia 8 marca 2013 r. (Dz.U. 2020 poz. 2097 ze zm.) oraz rozporządzenia nr 1107/2009 (Dz.U. 2011 nr 284 poz. 1673 ze zm.), złożyć Zamówienie oraz być stroną Umowy Sprzedaży mogą jedynie Klienci będący osobami fizycznymi posiadającymi pełną zdolność do czynności prawnych oraz posiadającymi kwalifikacje wymagane od osób nabywających środki ochrony roślin określone w art. 28 ustawy o środkach ochrony roślin z dnia 8 marca 2013 r. (Dz.U. 2020 poz. 2097 ze zm.)
Materiał chroniony prawami autorskimi. Kopiowanie dozwolone tylko przy wskazaniu źródła.
