Parch jabłoni, wywoływany przez grzyb Venturia inaequalis, jest powszechnie uznawany za najgroźniejszą i najbardziej rozpowszechnioną chorobę jabłoni w Polsce oraz w całej strefie klimatu umiarkowanego. Jego znaczenie gospodarcze jest ogromne, gdyż straty plonu spowodowane przez tę chorobę mogą sięgać średnio 20-30%, a w latach o szczególnie sprzyjających warunkach dla rozwoju patogenu, czyli w latach epidemicznych, nawet 60-70%.
Kluczową rolę w całorocznej walce z parchem odgrywa okres przed kwitnieniem jabłoni. Jest to czas krytyczny, ponieważ właśnie wtedy, od momentu pękania pąków aż do pełni kwitnienia, dochodzi do tak zwanych infekcji pierwotnych. Są one wywoływane przez zarodniki workowe (askospory), które zimowały na opadłych, zeszłorocznych liściach. Skuteczność całego programu ochrony w sezonie wegetacyjnym jest w dużej mierze zdeterminowana przez jakość i terminowość zabiegów wykonanych właśnie w tym wczesnowiosennym okresie. Głównym celem w tym czasie jest maksymalne ograniczenie źródła infekcji pierwotnych. Niewystarczająca ochrona przed kwitnieniem prowadzi nieuchronnie do powstania licznych ognisk choroby na młodych liściach. Te ogniska stają się następnie źródłem zarodników konidialnych, odpowiedzialnych za infekcje wtórne, które rozprzestrzeniają chorobę na kolejne liście i owoce przez resztę sezonu. Im więcej udanych infekcji pierwotnych, tym większa presja choroby w dalszej części sezonu, co oznacza trudniejszą i bardziej kosztowną walkę z parchem. Zatem efektywne zablokowanie lub znaczące ograniczenie infekcji pierwotnych bezpośrednio przekłada się na zmniejszenie potencjału infekcyjnego dla wtórnych zakażeń, co ma istotne implikacje ekonomiczne (mniejsze straty plonu, potencjalnie mniejsza liczba zabiegów) i środowiskowe (mniejsze zużycie fungicydów).
Warunki pogodowe sprzyjające infekcji
Aby doszło do infekcji pierwotnej, muszą zostać spełnione jednocześnie cztery warunki: obecność dojrzałych, gotowych do wysiewu askospor w sadzie; obecność podatnej tkanki roślinnej; odpowiednio wysoka temperatura powietrza; oraz odpowiednio długi czas ciągłego zwilżenia powierzchni rośliny (liści, pędów, kwiatów).
Zależność pomiędzy temperaturą a minimalnym czasem zwilżenia liści potrzebnym do zaistnienia infekcji została opisana w klasycznym modelu Millsa i jego późniejszych modyfikacjach. Model ten stanowi podstawę systemów sygnalizacji zagrożenia parchem. Zgodnie z tymi zależnościami, optymalny zakres temperatur dla infekcji pierwotnych wynosi od 17°C do 24°C. W tych warunkach wystarczy zaledwie 9 godzin ciągłego zwilżenia liści, aby doszło do skutecznego zakażenia. W niższych temperaturach, typowych dla wczesnej wiosny w Polsce, wymagany czas zwilżenia znacząco się wydłuża, wynosząc od 12 do nawet 28 godzin przy temperaturach bliskich zeru. Należy podkreślić, że woda jest kluczowa nie tylko dla zapewnienia odpowiedniego zwilżenia powierzchni rośliny, niezbędnego do kiełkowania askospory i penetracji kutikuli, ale również dla samego procesu uwalniania askospor z otoczni. Głównym źródłem zwilżenia jest deszcz, ale długotrwałe mgły lub obfita rosa również mogą stworzyć warunki sprzyjające infekcji.
Nowoczesna ochrona sadu jabłoniowego przed parchem opiera się na zasadach Integrowanej Ochrony Roślin (IOR), która zakłada łączenie różnych dostępnych metod – agrotechnicznych, biologicznych i chemicznych – w celu utrzymania populacji patogenu poniżej progu szkodliwości ekonomicznej, przy minimalizacji ryzyka dla środowiska i zdrowia człowieka.
Zasady stosowania fungicydów
Skuteczność ochrony chemicznej zależy od właściwego doboru preparatu i strategii jego stosowania:
Działanie Zapobiegawcze (Profilaktyczne)
Polega na aplikacji fungicydu przed spodziewanym okresem infekcyjnym, tak aby pokryć ochronną warstwą podatne tkanki rośliny, uniemożliwiając kiełkowanie zarodników i penetrację patogenu. Jest to podstawowa i najbardziej zalecana strategia w ochronie przed parchem. Wymaga ona regularnego powtarzania zabiegów, zwykle co 5-8 dni w okresie intensywnego wzrostu i wysokiego ryzyka infekcji, aby zapewnić ochronę nowo przyrastającym liściom i zmywanym przez deszcz powierzchniom.
Działanie Interwencyjne (Lecznicze, „na ratunek”)
Polega na zastosowaniu fungicydu po zaistnieniu infekcji, ale przed pojawieniem się widocznych objawów choroby (plam). Skuteczność takiego zabiegu zależy od czasu, jaki upłynął od początku infekcji (tzw. „okno interwencyjne”) oraz od właściwości „cofających” danego preparatu. Różne grupy fungicydów mają różny czas działania interwencyjnego, np. do 48 godzin dla cyprodynilu (Chorus 50 WG) , do 72 godzin dla dodyny, cyprodynilu i pirymetnilu , a nawet do 120 godzin (5 dni) dla niektórych fungicydów z grupy IBE (triazoli). Zabiegi interwencyjne stosuje się w sytuacjach awaryjnych, np. gdy nie udało się wykonać zabiegu zapobiegawczego przed deszczem, gdy zabieg zapobiegawczy został zmyty przez ulewne opady, lub gdy system sygnalizacji wskazał na silną infekcję, która już miała miejsce.
Działanie Wyniszczające (Eradikacyjne)
Polega na aplikacji fungicydu po pojawieniu się pierwszych objawów choroby (plam na liściach). Celem jest zniszczenie istniejącej grzybni i zarodników konidialnych, aby zahamować dalszy rozwój choroby i ograniczyć rozprzestrzenianie się infekcji wtórnych. Jest to działanie „ostateczne”, stosowane, gdy ochrona zapobiegawcza i interwencyjna zawiodła. Najlepsze właściwości wyniszczające wykazuje dodyna. Należy jednak pamiętać, że częste stosowanie fungicydów wyniszczająco, zwłaszcza tych o specyficznym mechanizmie działania, stwarza bardzo wysokie ryzyko selekcji form odpornych patogenu.
Przegląd fungicydów zalecanych przed kwitnieniem w Polsce
Wybór odpowiedniego fungicydu do ochrony przed parchem jabłoni w okresie przed kwitnieniem jest kluczową decyzją, która powinna być podyktowana szeregiem czynników. Należą do nich przede wszystkim: aktualna faza rozwojowa drzew (BBCH), panujące i prognozowane warunki pogodowe (szczególnie temperatura i opady), ocena presji infekcyjnej (na podstawie monitoringu i/lub wskazań SWD), przyjęta strategia zapobiegania odporności patogenu oraz wymogi specyficzne dla danego typu produkcji (np. integrowana, ekologiczna). Na polskim rynku dostępna jest szeroka gama preparatów zarejestrowanych do zwalczania parcha w tym krytycznym okresie.
Poniższa tabela przedstawia wybrane fungicydy zarejestrowane w Polsce (stan na 10 marca 2025 roku, wg Programu Ochrony Jabłoni IO-PIB ) do stosowania przeciwko parchowi jabłoni w fazach przedkwitnieniowych (orientacyjnie BBCH 01-59). Należy jednak pamiętać, że rejestracje środków ochrony roślin mogą ulegać zmianom, dlatego przed każdym zastosowaniem konieczne jest zapoznanie się z aktualną etykietą rejestracyjną danego preparatu.
Tabela: Wybrane fungicydy zarejestrowane w Polsce do zwalczania parcha jabłoni przed kwitnieniem (fazy BBCH 01-59)
Uwaga! Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone na etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zapoznaj się z zagrożeniami i postępuj zgodnie ze środkami ostrożności wymienionymi na etykiecie. Produkt biobójczy należy używać z zachowaniem szczególnych środków ostrożności. Przed użyciem należy przeczytać etykietę i ulotkę informacyjną.
