dr Krzysztof Klamkowski, prof. dr hab. Waldemar Treder
Instytut Ogrodnictwa.
Światowe zasoby wody słodkiej zmniejszają się, co powoduje koniecznoie ograniczenia jej zużycia, szczególnie w z najgorszych bilansów wodnych w Europie. Powodem niskich zasobów wód powierzchniowych w Polsce na tle Europy są małe opady roczne (średnio ok 650 mm) oraz mały udział w ogólnym bilansie dopływu rzecznego spoza granic kraju (13%).
W okresie najbliższych kilkunastu lat należy oczekiwać dalszych niekorzystnych zmian. Większość modeli klimatycznych wskazuje, że opady w regionach klimatu umiarkowanego ulegną zmniejszeniu. Nasili się także występowanie zjawisk ekstremalnych jak susze czy lokalnie występujące gwałtowne ulewy (deszcze o niskiej efektywności) Ponieważ jednocześnie w wyniku wzrostu średniej temperatury wzrośnie ewapotranspiracja, bilans wodny znacząco się pogorszy.
Niedobór wody jest jednym z ważniejszych czynników ograniczających plonowanie roślin uprawnych. Okresowe występowanie suszy stało się charakterystyczną cechą klimatu Polski. W ostatnim półwieczu kilkunastokrotnie wystąpiły susze o różnym nasileniu, zasięgu i czasie trwania. Przykładem może być rok 2018, gdzie trwający niemal od połowy kwietnia niedobór opadów w połączeniu z wysokimi temperaturami sprawiły, że na znacznych obszarach kraju wystąpił stan suszy glebowej. Spowodowało to straty ekonomiczne związane nie tylko z pogorszeniem jakości plonu, ale także ze zwiększonym zapotrzebowaniem intensywnego nawadniania upraw.
W Pracowni Nawadniania Instytutu Ogrodnictwa prowadzone są badania nad reakcją różnych gatunków roślin ogrodniczych na suszę (m.in. takich jak: truskawka, malina, jabłoń, borówka amerykańska, pomidor, ogórek, kapusta), oraz nad metodami przeciwdziałania i łagodzenia niekorzystnych skutków deficytu wody (rozwój systemów prognozowania suszy, monitorowanie stanu Uwodnienia gleb, opracowanie technologii zrównoważonego nawadniania upraw).
Stres spowodowany suszą prowadzi do szeregu fizjologicznych i biochemicznych zmian w organizmie roślinnym. Charakter tych zmian jest uzależniony od stopnia natężenia i czasu oddziaływania stresu. W wyniku hamowania wymiany gazowej, a więc i asymilacji CO2, dochodzi do redukcji syntezy cukrów. Zmiana dystrybucji substancji szeregu fizjologicznych pokarmowych powoduje energochłonnych procesów wzrostu, a w skrainych przypadkach nawet rozwojo konieczność ograniczenia generatywnego. W badaniach prowadzonych w IO wykazano, że susza powodowała ograniczenie rozwoju powierzchni liści systemu oraz systemu korzeniowego roślin, przy czym u niektórych odmian miało miejsce silniejsze ograniczenie wzrostu części nadziemnej niż korzeni. Może to być rodzajem strategii obronnej przed suszą.
Przykładowo u truskawki wielkość plonu z roślin nienawadnianych wynosiła tylko ok. 20-30% w porównaniu z roślinami, które były zasilane wodą.
U jabłoni straty plonu z powodu suszy sięgały ok. 50-70%.
Deficyt wody spowodował również pogorszenie jakości plonu – uzyskane owoce były drobniejsze. Aby ograniczyć niekorzystne efekty suszy, można stosować różne zabiegi uprawowe (np. ściółkowanie ograniczające parowanie wody z powierzchni gleby).
Ważną rolę w tolerowaniu suszy przez drzewa owocowe odgrywa także podkładka. W Pracowni Nawadniania IO oceniano reakcję na zróżnicowane nawadnianie drzew jabłoni (odmiana 'Ligol’) szczepionych na podkładkach karłowych: 'P 22′ i 'P 16′. Niedostatek wody spowodował znaczne ograniczenie drzew.
Spośród badanych podkładek najmniej przydatna do warunków, w których nie ma możliwości nawadniania, okazała się 'P 16′. Drzewa zaszczepione na 'M.9′ i 'P 22′ lepiej zniosły niedostatek wody w glebie. Należy także zaznaczyć, że podkładka 'P 16′ reaguje negatywnie również na wzrostu wysoką wilgotność gleby. W badaniach nad nawadnianiem roślin uprawnych coraz większy nacisk kładzie się na poznanie reakcji na suszę nie tylko gatunków roślin ale także poszczególnych odmian. Mogą one mieć bowiem różne wymagania co do warunków środowiska. Odmiany roślin o mniejszych wymaganiach wodnych i/lub wyższej tolerancji na suszę mogą być przydatne na obszarach, gdzie istnieje ograniczony dostęp do źródeł wody. Ma to także znaczenie w technologiach uprawowych stosowanych pod osłonami, gdzie jedynym źródłem wody jest tylko ta podawana przez system nawodnieniowy. W tych warunkach szczególnie ważne staje się oszczędne i racjonalne gospodarowanie wodą i nawozami. Genotypy o sprawdzonej, niskiej podatności na suszę stanowią również doskonały materiał wyjściowy dla prac hodowlanych prowadzonych w celu wyselekcjonowania nowych odmian tolerancyjnych na niedobór wody.
materiał konferencyjny „Problemy nawadniania i fertygacji w gospodarstwie ogrodniczym” 26 czerwca 2019
