Ostatniej nocy z soboty na niedzielę w niektórych regionach Polski temperatura spadła do -8 stopni Celsjusza, a prognozy przewidują utrzymanie się podobnych niskich temperatur przez kolejne trzy noce. Ten nagły powrót zimy przypada na okres, w którym wiele drzew i krzewów owocowych wchodzi w kluczową fazę wczesnej wegetacji. Taka sytuacja budzi zrozumiałe obawy wśród ogrodników i sadowników, gdyż niskie temperatury mogą mieć poważne konsekwencje dla tegorocznych plonów oraz długoterminowego zdrowia roślin.
Początek wiosny to dla roślin owocowych czas intensywnych przemian. Po okresie zimowego spoczynku, pod wpływem rosnących temperatur, drzewa i krzewy zaczynają budzić się do życia. Proces ten obejmuje kilka etapów, takich jak pęcznienie pąków, ich otwieranie się i pojawienie się pierwszych liści, a następnie rozwój pąków kwiatowych, który może prowadzić do wczesnego kwitnienia. W tym okresie tkanki roślin stają się bardziej uwodnione i tracą swoją zimową odporność na mróz . Moment wystąpienia przymrozków w stosunku do konkretnej fazy rozwojowej rośliny ma decydujące znaczenie dla skali potencjalnych uszkodzeń.
Spadek temperatury do -8°C może mieć różnorodny wpływ na drzewa i krzewy owocowe, w zależności od gatunku, odmiany oraz stadium ich rozwoju.
Szczególnie narażone są pąki kwiatowe. W przypadku jabłoni, temperatury w zakresie od -2°C do -4°C w okresie kwitnienia mogą spowodować utratę od 10% do nawet 90% kwiatów. Przy -8°C ryzyko uszkodzeń jest znacznie wyższe, zwłaszcza dla gatunków wcześnie kwitnących, takich jak morele, brzoskwinie i czereśnie, które są znane ze swojej mniejszej odporności na mróz w tym okresie.
Zamrożenie wody wewnątrz pąków kwiatowych prowadzi do uszkodzenia komórek i ich obumierania, co w konsekwencji uniemożliwia zawiązanie owoców lub prowadzi do ich deformacji. Różne gatunki wykazują odmienną tolerancję na mróz w poszczególnych stadiach rozwoju pąków. Przykładowo, pęczniejące pąki mogą być bardziej odporne niż te w pełni rozwinięte.
Silne mrozy mogą również uszkodzić korę drzew, tworząc rany, które stają się wrotami infekcji chorobowych. Gwałtowne zamarzanie i rozmarzanie może powodować pękanie kory, szczególnie u młodych drzew o cieńszej korz. Pionowe pęknięcia w korze mogą zakłócić przepływ wody i składników odżywczych w drzewie oraz zwiększyć ryzyko infekcji grzybowych i bakteryjnych. Młode drzewa są bardziej podatne na tego typu uszkodzenia ze względu na mniej rozwiniętą i cieńszą warstwę kory.
Chociaż gleba zapewnia pewną izolację, długotrwałe i intensywne zimno może również oddziaływać na system korzeniowy mających płytki system korzeniowy. Niskie temperatury mogą ograniczyć aktywność korzeni, utrudniając pobieranie wody i składników odżywczych, co osłabia całą roślinę.
Różne gatunki drzew i krzewów owocowych charakteryzują się odmienną wrażliwością na wiosenne przymrozki . Morele, brzoskwinie i czereśnie należą do najbardziej narażonych, ze względu na ich wczesne kwitnienie i mniejszą odporność na mróz w tym okresie. Grusze, jabłonie i wiśnie są generalnie bardziej odporne. Wśród krzewów owocowych, czarna i czerwona porzeczka są często uszkadzane przez przymrozki w czasie kwitnienia, a także kwiaty truskawek. Znajomość specyficznej odporności na mróz posiadanych roślin pozwala ogrodnikom i sadownikom lepiej ocenić potencjalne ryzyko i skoncentrować wysiłki na ochronie najbardziej wrażliwych gatunków.
Tabela 1: Przybliżone progi uszkodzeń mrozowych dla popularnych gatunków owocowych w kluczowych stadiach fenologicznych
Przymrozki w marcu nie są zjawiskiem nietypowym dla Polski. Historyczne dane wskazują, że w tym miesiącu regularnie występują spadki temperatur poniżej zera. Nawet w niedawnej przeszłości, jak w marcu 2021 roku, po okresie ciepłej pogody nastąpił gwałtowny spadek temperatury, co pokazuje, że takie wahania są możliwe .
W przypadku przymrozków przy temperaturach bliskich zeru, skuteczne może być zraszanie roślin wodą . Podczas zamarzania woda uwalnia ciepło, które może ochronić tkanki roślin przed przemarznięciem. Należy rozpocząć zraszanie przed spadkiem temperatury poniżej zera i kontynuować do momentu roztopienia się lodu rano. Metoda ta jest najbardziej efektywna podczas przymrozków radiacyjnych, występujących przy bezwietrznej pogodzie i czystym niebie. Należy jednak uważać, aby nie doprowadzić do nadmiernego nawodnienia gleby.
W większych sadach stosuje się metody ogrzewania, takie jak użycie nagrzewnic sadowniczych lub rozpalanie ognisk z drewna czy słomy . Można również używać wentylatorów sadowniczych do mieszania cieplejszego powietrza z wyższych warstw atmosfery z chłodniejszym powietrzem przy gruncie. Metody te są bardziej kosztowne i pracochłonne, dlatego częściej stosowane są w komercyjnych sadach.
Inne metody zapobiegawcze obejmują wybór odpowiedniego stanowiska do sadzenia, unikając zagłębień terenu, gdzie gromadzi się zimne powietrze , oraz wybór odmian bardziej odpornych na mróz lub o późniejszym terminie kwitnienia . Ważne jest również utrzymanie dobrej kondycji roślin poprzez właściwe nawożenie, podlewanie i ochronę przed szkodnikami i chorobami .
Długoterminowe konsekwencje przymrozków mogą obejmować znaczną redukcję lub całkowitą utratę tegorocznych plonów, w zależności od stopnia uszkodzenia pąków kwiatowych. Powtarzające się lub poważne uszkodzenia mrozowe mogą osłabić ogólną kondycję i wigor roślin, czyniąc je bardziej podatnymi na inne stresy, szkodniki i choroby w kolejnych latach. U młodych drzew poważne uszkodzenia pnia lub gałęzi mogą wpłynąć na ich długoterminowy wzrost i rozwój. Chociaż pojedyncze zdarzenie mrozowe nie musi trwale uszkodzić zdrowych, dojrzałych drzew, to powtarzające się przymrozki mogą prowadzić do spadku produktywności i skrócenia ich żywotności.
Podsumowując, niedawny spadek temperatury do -8°C i prognozy na kolejne mroźne noce stanowią realne zagrożenie dla drzew i krzewów owocowych znajdujących się we wczesnej fazie wegetacji. Podejmowanie odpowiednich środków ochrony, takich jak okrywanie roślin, ściółkowanie, a w razie potrzeby zraszanie lub stosowanie preparatów zwiększających odporność, jest kluczowe dla zminimalizowania potencjalnych szkód. Po ustąpieniu mrozów ważne jest monitorowanie roślin i zapewnienie im odpowiedniej pielęgnacji, aby wspomóc ich regenerację i zapewnić przyszłe plony.
