Sezon 2025 dla wielu producentów gruszek był wymagający w ochronie sadów przed zarazą ogniową. Warto szczegółowo przeanalizować przyczyny wystąpienia tej choroby oraz zapoznać się z wynikami badań nowych technologii, które mogą udoskonalić program ochrony.
Zaraza ogniowa – pierwsza rozpoznana bakterioza roślin
Sprawcą zarazy ogniowej jest polifagiczna bakteria Erwinia amylovora występująca na wielu gatunkach roślin, głównie z rodziny różowatych (Rosaceae) np.: głogu, irdze, jarzębinie, wiązie, pigwowcu, świdośliwie, jabłoni czy gruszy. Dziko rosnące rośliny żywicielskie są jednym z podstawowych źródeł infekcji drzew owocowych w sadach, podobnie jak zainfekowany materiał szkółkarski. Badania nad epidemiologią zarazy ogniowej potwierdziły zdolność bakterii E. amylovora do wywoływania infekcji latentnych, w trakcie których patogen jest obecny w tkankach roślinnych ale nie powoduje objawów choroby. Infekcje latentne są trudne do wykrycia, a pozornie zdrowe drzewka mogą zamierać dopiero po posadzeniu. Erwinia amylovora jest zaliczana do grona regulowanych agrofagów niekwarantannowych (RAN). Status prawny patogenu zmieniał się na przestrzeni lat wraz z jego rozprzestrzenianiem na terytorium Unii Europejskiej. Zgodnie z aktualnymi wytycznymi materiał szkółkarski roślin żywicielskich musi być wolny od tej bakterii.
Erwinia amylovora zimuje na pograniczu ran zgorzelinowych, a swoją aktywność rozpoczyna wiosną. Wzrastająca temperatura powietrza stymuluje procesy rozwoju, namnażania i rozprzestrzeniania bakterii w tkankach porażonego drzewka oraz w środowisku. W warunkach wysokiej wilgotności oraz temperatury powietrza bakterie wydostają się z porażonej tkanki tworząc początkowo szaro-białe wycieki, które z czasem ciemnieją przybierając zabarwienie bursztynowe. Wektorami bakterii są owady (np. pszczoły), ludzie oraz sprzęt używany przy pracach agrotechnicznych, deszcz i wiatr. Erwinia amylovora wnika do tkanek poprzez naturalne otwory: miodniki, przetchlinki, aparaty szparkowe oraz zranienia powstałe po cięciu, gradobiciu czy silnych wiatrach. Poraża wszystkie nadziemne części roślin, a szczególnie groźne są infekcje w okresie kwitnienia. Wigor drzew wpływa na tempo rozwoju bakterii, które wykorzystują do tego celu obecne w tkankach roślinnych substancje odżywcze. Aktywne we wzroście pędy są bardziej narażone na infekcję niż zdrewniałe części roślin.
Objawy i rozwój choroby w sadach
Charakterystycznym objawem zarazy ogniowej jest zamieranie pędów, których wierzchołki zaginają się na kształt pastorału, a liście przybierają zabarwienie czerwonobrunatne na jabłoni, a na gruszy kolor jest bardziej intensywny, prawie czarny. Na liściach w pierwszych etapach infekcji obserwujemy zmiany zabarwienia nerwów oraz blaszki liściowej pomiędzy nerwami co świadczy o systemicznym przebiegu choroby. Na pędach, gałęziach, konarach i pniach w miejscu infekcji kora zapada się tworząc charakterystyczne zgorzele. Drewno porażonych drzew brunatnieje. Po usunięciu wierzchniej warstwy kory w pewnej odległości od ran zgorzelinowych można zaobserwować ciemno-czerwone smugi świadczące o rozprzestrzenianiu się choroby. Porażone kwiaty czernieją i zamierają, mogą utrzymywać się na roślinie przez dłuższy czas podobnie jak zainfekowane liście czy zawiązki.
Erwinia amylovora przemieszcza się w przestworach międzykomórkowych na znaczne odległości od miejsca wniknięcia. W trakcie usuwania porażonych części roślin należy wycinać chorą tkankę z dużym zapasem zdrowej, co najmniej 30-40 cm. Jeżeli objawy infekcji są widoczne na przewodniku należy usunąć całe drzewo. Porażona tkanka powinna być wywieziona z sadu i spalona.
Zaraza ogniowa nie jest chorobą powszechnie występującą w sadach gruszowych i jabłoniowych. Cechą charakterystyczną tej bakteriozy jest duża zmienność jej aktywności i występowania uwarunkowana czynnikami środowiskowymi oraz biologią patogenu. Erwinia amylovora nie wytwarza form przetrwalnikowych jest więc podatna na działanie niekorzystnych warunków atmosferycznych np. niskiej temperatury powietrza w okresie zimowym. Bakterie bytujące w tkance roślinnej ograniczają swoją aktywność w drugiej połowie lata, a na okres jesieni i zimy zapadają w stan anabiozy (życia utajonego) ograniczając do minimum funkcje życiowe. Brak pokarmu w połączeniu z niekorzystnymi warunkami do rozwoju wyniszczają populację bakterii. Presja choroby jest więc zależna od liczby bakterii, które przetrwały okres spoczynku roślin oraz od warunków pogodowych panujących w kolejnym sezonie wegetacyjnym.
Erwinia amylovora może infekować grusze i jabłonie od wiosny do jesieni. W ostatnich kilku sezonach warunki w okresie wiosennym tj. niska temperatura powietrza oraz susza nie sprzyjały rozwojowi i rozprzestrzenianiu bakterii dlatego w sadach nie dochodziło do infekcji w okresie kwitnienia. Wyższe temperatury panujące latem stymulowały proces namnażania bakterii w tkankach roślinnych, a w sprzyjających warunkach pogodowych dochodziło do powstawania wycieków bakteryjnych, które stanowiły źródła infekcji wtórnych dla okolicznych drzew. Szczególnie narażone na infekcje letnie są późno sadzone drzewka, które zakwitają w czerwcu oraz drzewa owocujące charakteryzujące się silnym i długotrwałym wzrostem.
Epidemiczne wystąpienie zarazy ogniowej w sezonie 2025 było skutkiem letnich infekcji z przełomu sierpnia i września w roku 2024. W tamtym czasie w wielu sadach obserwowaliśmy wtórny wzrost pędów oraz wtórne kwitnienie, które były skutkiem stresów abiotycznych tzn. suszy i wysokich temperatur powietrza panujących latem. Młode pędy oraz kwiaty były infekowane przez bakterie E. amylovora, a porażone tkanki stanowiły rezerwuar inokulum tego patogenu w kolejnym roku. Chłodna wiosna w sezonie 2025 „przesunęła” okres infekcyjny zarazy ogniowej na cieplejsze miesiące. W lipcu i sierpniu objawy bakteriozy były zauważalne w wielu sadach gruszowych w różnych regionach kraju. Prowadzona ochrona nie zawsze przynosiła pozytywne rezultaty.
Poszukiwanie nowych technologii do zwalczania bakterioz
Firma Symbioz wspólnie z Centrum Badań Sadowniczych zleciła Instytutowi Ogrodnictwa – Państwowemu Instytutowi Badawczemu w Skierniewicach wykonanie doświadczenia oceniającego skuteczność preparatów Cobre i Megis stosowanych w mieszaninie zbiornikowej, w zwalczaniu zarazy ogniowej na pędach gruszy. Badanie przeprowadzono zgodnie z zasadami Dobrej Praktyki Eksperymentalnej oraz według wytycznych EPPO opisujących proces prowadzenia badań rejestracyjnych środków ochrony roślin. Z uwagi na biologię patogenu badanie było wykonane w warunkach kontrolowanych ze sztucznym zakażaniem. W warunkach polowych niemożliwe jest uzyskanie równomiernego porażenia w całym bloku kwatery doświadczalnej.
Doświadczenie przeprowadzono w szklarni na drzewkach gruszy odm. Konferencja szczepionych na Pigwie S1. Mieszaninę preparatów Cobre w stężeniu 0,5% oraz Megis w stężeniu 0,1% aplikowano na drzewka trzykrotnie tj. 7 i 2 dni przed zakażeniem oraz 5 godzin po zakażeniu. Preparatem referencyjnym był środek ochrony roślin zawierający w składzie fosetyl glinu i fluopyram stosowany w stężeniu 0,6% dwukrotnie tj. 7 dni przed zakażeniem oraz 5 godzin po zakażeniu. Terminy zabiegów oraz dawki były zgodne z etykietami produktów. W celu przebadania zdolności ochronnych preparatów, aktywnie rosnące pędy gruszy zakażano przez obcięcie wierzchołków wzrostu sterylnymi nożyczkami zanurzonymi w zawiesinie bakterii E. amylovora.
Oceny skuteczności polegały na określeniu stopnia nasilenia choroby poprzez porównanie długości znekrotyzowanej części każdego pędu będącej wynikiem rozwoju zarazy ogniowej do całkowitej jego długości. Wyniki opracowywano statystycznie metodą analizy wariancji na danych nietransformowanych. Różnice między średnimi oceniano przy użyciu testu Newmana-Keuls’a, przy poziomie istotności 5%.
Analiza uzyskanych wyników
Mieszanina preparatów Cobre i Megis była skuteczniejsza w ochronie pędów gruszy przed zarazą ogniową niż zastosowany preparat referencyjny zawierający w składzie dwie substancje czynne: fosetyl glinu oraz fluopyram. Po 5 dniach od zakażenia objawy zarazy ogniowej były widoczne na ponad połowie długości pędów kontrolnych. W tym terminie oceny skuteczność mieszaniny Cobre i Megis wyniosła 73,6% i była istotnie wyższa od skuteczności preparatu referencyjnego. Badanie potwierdziło zdolność mieszaniny Cobre i Megis do ograniczania występowania zarazy ogniowej na gruszy. Preparaty zastosowane przed infekcją stymulowały roślinę do produkcji związków organicznych oddziaływujących bakteriostatycznie, a aplikacja po infekcji wykazała bezpośrednie oddziaływanie produktu Cobre na bakterie obecne w tkankach roślinnych.
Wyniki doświadczenia (Wykres 1) należy analizować w oparciu o warunki w jakich było ono prowadzone. W szklarni panowała optymalna temperatura i wilgotność powietrza do rozwoju zarazy ogniowej. Każdy pęd na drzewkach gruszy był zakażony dużą ilością wirulentnego szczepu bakterii E. amylovora. Jeżeli badane produkty osiągnęły w warunkach szklarniowych skuteczność na poziomie 40-50% i wyższym z pewnością będą efektywnie zwalczały bakteriozy w warunkach polowych.
Skuteczna technologia przeciwko bakteriozom to COBRE Symbioz + MEGIS !
Miedź w różnych postaciach jest powszechnie stosowana do zwalczania sprawców chorób bakteryjnych. Większość preparatów miedziowych wykazuje działanie powierzchniowe na roślinie i kontaktowe wobec patogenu zaburzając jego metabolizm. Niezdolność do penetrowania tkanek ogranicza jednak ich skuteczność od kwitnienia do zbioru owoców. Odmienny mechanizm działania wykazuje preparat Cobre Symbioz zaliczany do grupy miedziowych produktów bioaktywnych. Zawiera cząsteczki miedzi w 100% skompleksowane specyficznymi chelatorami zdolnymi do penetrowania tkanek roślinnych. Po przedostaniu się do tkanek, w wyniku naturalnych procesów metabolicznych, uwolnione zostają jony Cu2+ wykazujące bezpośrednie oddziaływanie bakteriostatyczne. Drugim ważnym aspektem działalności produktu Cobre Symbioz w tkankach roślinnych jest zdolność do indukowania naturalnych mechanizmów obronnych rośliny poprzez stymulowanie procesu syntezy kwasu salicylowego oraz chlorogenowego. Megis to unikalny stymulator wzrostu zawierający wysoce przyswajalny, szybko biodostępny krzem w formie kwasu ortokrzemowego. Działanie Megisu, potwierdzone licznymi badaniami na polskich Uniwersytetach oraz w Instytutach Badawczych, polega na poprawie jakości plonu tj. jędrności i trwałości po-zbiorczej owoców. Produkt ogranicza wpływ czynników stresowych na roślinę np. suszy czy wysokich temperatur powietrza. Megis jest jedynym stymulatorem wzrostu zawierającym kwas ortokrzemowy stabilizowany kwasami organicznymi, które stymulują procesy obronne rośliny.
Synergia produktów Cobre Symbioz i Megis to proces, w trakcie którego uzyskujemy lepszą skuteczność w ograniczaniu chorób bakteryjnych dzięki różnym mechanizmom działania oraz aktywacji naturalnych mechanizmów obronnych rośliny. Kilkuletnie badania polowe pozwoliły potwierdzić bezpieczeństwo tej mieszaniny dla wszystkich części roślin w każdej fazie fenologicznej. Firma Symbioz opracowała kompleksową tabelę mieszania produktów Cobre i Megis z innymi środkami co ułatwia planowanie zabiegów. Stosowanie tych preparatów pozwala spełnić wymagania integrowanej ochrony roślin, w myśl których nadrzędnym sposobem zwalczania patogenów są alternatywne metody ochrony w tym nawozy i stymulatory wzrostu.
Wszystkie osoby zainteresowane problematyką chorób bakteryjnych w sadach gruszowych i jabłoniowych, również wiśniowych i czereśniowych zachęcamy do kontaktu pod numerem telefonu: 797-734-520. Po przyjęciu zgłoszenia skontaktujemy się z Państwem w celu ustalenia odpowiedniej formy i zakresu współpracy.
SYMBIOZ – znamy się na chorobach, znamy się na szkodnikach, znamy się na skutecznej ochronie – naturalnie!
Mgr inż. Szymon Jabłoński
Centrum Badań Sadowniczych SYMBIOZ
Ze środków ochrony roślin należy korzystać z zachowaniem bezpieczeństwa. Przed każdym użyciem przeczytaj informacje zamieszczone w etykiecie i informacje dotyczące produktu. Zwróć szczególną uwagę na stosowane zwroty wskazujące na rodzaj zagrożenia i symbole ostrzegawcze umieszczone w etykietach oraz przestrzegaj zalecanych środków bezpieczeństwa.
