We wtorek 16 marca odbyła się konferencji online „Nieuczciwe praktyki handlowe – implementacja dyrektywy 2019/633 i egzekwowanie przepisów” – zorganizowana przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów oraz Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. Celem tej konferencji było przedstawienie ram prawnych obowiązujących w Unii Europejskiej oraz w Polsce, których zadaniem jest poprawa pozycji konkurencyjnej rolnika na rynku rolno-spożywczym. To jest niewątpliwie jedno z najważniejszych wyzwań, przed którymi stoi polskie rolnictwo.
W dobie globalizacji i koncentracji kapitału podmioty, które sprzedają rolnikowi środki produkcji oraz skupują od niego płody rolne rosną w siłę. Jest ich coraz mniej a och siła przetargowa jest wielokrotnie większa od siły przetargowej pojedynczego gospodarstwa rolnego. W szczególności należy tu zwrócić uwagę na siłę przetargową sieci detalicznych. To one dyktują warunki handlowe w całym łańcuchu spożywczym.
Sieci często decydują, co i jak ma być produkowane i narzucają swoje ceny. Siła sieci leży w konsumentach. W większości krajów europejskich konsumenci dokonują zakupów produktów spożywczych głównie w sieciach handlowych, a szczególnie tych dyskontowych. Jest to bardzo dobrze widoczne na polskim rynku, który jest zdominowany przez dwie sieci o takim właśnie charakterze. Komisja Europejska dostrzegając problem podejmuje inicjatywy ustawodawcze, których celem jest poprawa pozycji rolnika na rynku spożywczym. Podczas konferencji omówiono dwa mechanizmy, które funkcjonują w Polsce.
Pierwszy z nich Ustawy z dnia 15 grudnia 2016 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwemu wykorzystywaniu przewagi kontraktowej w obrocie produktami rolnymi i spożywczymi. Za realizację zapisów tej ustawy odpowiada Urząd Ochrony Konkurencji i Konsumentów. Ustawa definiuje kiedy mamy do czynienia z przewagą kontraktową oraz definiuje nieuczciwe praktyki. Do takich Ustawa zalicza:
- Nieuzasadnione rozwiązanie lub zagrożenie rozwiązaniem umowy,
- Przyznanie wyłącznie jednej stronie uprawnienia do rozwiązania, odstąpienia lub wypowiedzenia umowy,
- Uzależnianie zawarcia lub kontynuowania umowy od przyjęcia lub spełnienia przez jedną ze stron innego świadczenia, niemającego rzeczowego ani zwyczajowego związku z przedmiotem umowy,
- Nieuzasadnione wydłużanie terminów płatności za dostarczone produkty rolne lub spożywcze.
Stosowanie takich praktyk jest sankcjonowane wysokimi karami finansowymi nakładanymi przez UOKIK. Do tej pory UOKIK przeprowadził ponad 80 postępowań i 90 wystąpień do przedsiębiorców oraz nałożył ponad 700 mln zł kar. W efekcie działań Urzędu zostało spłaconych ponad pół miliarda spłaconych zaległości finansowych dużych podmiotów wobec mniejszych kontrahentów. Działania tej Ustawy mają też niewątpliwie efekt „mrożący”. Przedsiębiorcy bojąc się o konsekwencje mogą nie chcieć wykorzystywać swojej przewagi kontraktowej. Dla rolników ważne informacja jest taka, że w przypadku zaistnienia jednej z okoliczności wymienianej w Ustawie należy zgłosić to do UOKIK-u, który podejmie działania przewidziane Ustawą.
Drugi mechanizm to obowiązkowe zawieranie umów na dostarczanie produktów rolnych pomiędzy rolnikiem a pierwszym nabywcą. Za kontrolę tego mechanizmu odpowiada Krajowy Ośrodek Wsparcia Rolnictwa. Zgodnie z przepisami umowę należy zawrzeć przed dostawą a nabywca produktów rolnych przechowuje ją przez 2 lata, licząc od końca roku, w którym została zrealizowana ostatnia dostawa w ramach tej umowy. Umowa powinna spełniać podstawowe warunki, czyli:
- Cenę do zapłaty za dostawę, która jest niezmienna i określona w umowie lub jest obliczana poprzez połączenie różnych czynników określonych w umowie, które mogą obejmować wskaźniki rynku odzwierciedlające zmianę warunków na rynku,
- Dostarczoną ilość oraz jakość lub skład dostarczonych produktów. Ilość, którą można dostarczyć lub która musi zostać dostarczona, wraz z terminami takich dostaw.
- Okres obowiązywania umowy, który może być ograniczony lub nieograniczony, z klauzulami dotyczącymi rozwiązania umowy.
- Szczegóły dotyczące terminów płatności i procedur płatności.
- Ustalenia dotyczące odbioru lub dostawy.
W przypadku naruszeń tego obowiązku zgłoszonych na przykład przez rolnika, KOWR może przeprowadzić kontrolę oraz nałożyć karę finansową.
Te dwa mechanizmy omówione na konferencji stanowią prawne ramy wzmacniania pozycji rolnika na rynku. Poza nimi istnieją również sposoby, które mają do dyspozycji sami rolnicy. Jeden z najważniejszych to współpraca na rynku w formie grup producenckich czy spółdzielni. W taki sposób zorganizowani są rolnicy w innych krajów Unii Europejskiej. W Polsce, pomimo licznych mechanizmów wsparcia tworzenie i funkcjonowania grup, taka współpraca rzadko kiedy się udaje. To przyczynek do refleksji dla rolników i organizacji rolniczych. Bez współpracy na rynku same mechanizmy prawne nie pomogą w poprawie pozycji przetargowej rolnika. Druga możliwość to skracanie łańcucha spożywczego czyli sprzedaż bezpośrednia z gospodarstwa, rolniczy handel detaliczny czy przetwarzanie produktów. To są działania, które są i będą mocno wspierane w ramach Krajowego Planu Strategicznego od roku 2023. Ale nie trzeba czekać. ARiMR właśnie ogłosiła nabór na działanie „Współpraca”, w ramach którego grupka 5 rolników może otrzymać spore środki na sfinansowanie kosztów sprzedaży i promocji swoich produktów na rynku. Wielkopolska Izba Rolnicza od lat wspiera te działania organizując promocję produktów lokalnych. Tak będzie również w tym roku. Jeśli sytuacja pandemiczna nie zniweczy naszych planów to planujemy szereg wydarzeń o charakterze promocyjnym.
