Nekrotyczna plamistość liści (NPL) jabłoni, szczególnie powszechna w kwaterach z odmianą 'Golden Delicious’ i jej sportami, stanowi coraz poważniejsze wyzwanie dla sadowników. Problem ten, objawiający się powstawaniem nieregularnych plam na liściach prowadzących do ich przedwczesnego opadania, znacząco osłabia kondycję drzew, ogranicza fotosyntezę i negatywnie wpływa na wielkość oraz jakość plonów. Obserwuje się rosnące nasilenie tych objawów w sadach jabłoniowych od kilku sezonów.
Zrozumienie nekrotycznej plamistości liści wymaga podejścia kompleksowego, ponieważ jej etiologia jest wieloczynnikowa. Od przeszło 20 lat naukowcy badają symptomy tego zjawiska, jednak nie jest ono do końca poznane.Wbrew potocznemu rozumieniu jako pojedynczej „choroby”, NPL jest w rzeczywistości złożonym zespołem objawów, wynikającym ze współdziałania wielu czynników: fizjologicznych (abiotycznych), żywieniowych, środowiskowych, agrotechnicznych, a także patogenicznych (biotycznych) i genetycznych. Dla odmiany 'Golden Delicious’ i jej sportów, problem ten często ma podłoże fizjologiczne, bez wykrywalnych patogenów na nekrotycznych liściach. Jednakże, w przypadku innych odmian, takich jak 'Gloster’ czy 'Gala’, plamistości liści mogą być wywoływane przez grzyby.
Objawy nekrotycznej plamistości liści i jej odmian
Nekrotyczna plamistość liści (NPL) manifestuje się w różnych formach, z których każda posiada odmienne cechy, choć wszystkie prowadzą do nekrozy liści i ich przedwczesnego opadania. Rozróżnienie tych symptomów jest niezbędne do postawienia trafnej diagnozy i wdrożenia odpowiednich działań zaradczych.
Ta fizjologiczna przypadłość charakteryzuje się nagłym pojawianiem się nieregularnych nekrotycznych plam na dojrzałych liściach, często w ciągu 12-24 godzin po wystąpieniu specyficznych warunków pogodowych. Plamy te są zazwyczaj ograniczone przez większe nerwy liściowe. Porażone liście na ogół żółkną (chlorozują) i opadają w ciągu 4-7 dni od pojawienia się objawów. Objawy i następująca po nich defoliacja występują w wyraźnych falach, zazwyczaj od dwóch do czterech lub więcej, w ciągu sezonu wegetacyjnego, przeważnie od czerwca do sierpnia, z nasileniem w późniejszym okresie lata. Najstarsze liście, zlokalizowane u podstawy tegorocznych przyrostów, są zazwyczaj pierwszymi, które wykazują objawy, a choroba rozprzestrzenia się na wyższe liście, podczas gdy najmłodsze, wierzchołkowe liście pozostają zazwyczaj wolne od objawów. Początkowe symptomy mogą pojawić się już w czerwcu, ale największe nasilenie obserwuje się pod koniec lipca i na początku sierpnia. Uderzającą cechą jest gwałtowne, niemal jednonocne opadanie liści, gdzie 50-70% liści może opaść w ciągu 2-3 dni. Zaburzenie to dotyczy przede wszystkim odmiany 'Golden Delicious’ i jej sportów. Młode, silnie rosnące drzewa są mniej podatne niż starsze, wolniej rosnące.

Plamistości liści wywołane przez patogeny (np. Alternaria, Glomerella)
Plamistość Alternariowa (Alternaria Leaf Spot – ALS): Objawy pojawiają się w późnej wiośnie lub wczesnym lecie jako małe, okrągłe, purpurowo-czarne plamki na liściach, które stopniowo powiększają się do około 0,6 cm średnicy z purpurową obwódką. Wiele zmian ulega wtórnemu powiększeniu, stając się nieregularnymi, ciemniejszymi i przypominającymi objawy „żabiego oka” lub pierścienie w kształcie półksiężyca. W przypadku infekcji ogonków liściowych, liście żółkną i przedwcześnie opadają.
Alternaria solani powoduje małe plamy o barwie od zielonej do ciemnobrązowej, które przekształcają się w ciemnobrązowe, kanciaste zmiany z żółtą otoczką, ograniczone użyłkowaniem liści.
Alternaria alternata jest związana z kanciastą plamistością liści, suchą zgnilizną przykielichową jabłek oraz porażeniem gniazda nasiennego owoców ziarnkowych. Nekrotyczna plamistość liści jabłoni jest grupą kilku chorób, w tym drobnej plamistości liści, brunatnej plamistości liści jabłoni oraz kanciastej plamistości liści. Drobna plamistość liści charakteryzuje się plamami o średnicy zazwyczaj 2-6 mm, początkowo jasnobrunatnymi z ciemniejszą obwódką, a po całkowitym wyschnięciu tkanki stają się szarobiałe, z drobnymi czarnymi punkcikami (piknidiami). Brunatna plamistość liści wyróżnia się nieregularnym kształtem i bardzo zróżnicowaną wielkością plam (3-20 mm), o odcieniu ciemnobrunatnym, często z podziałem na strefy o różnej intensywności barwy. Kanciasta plamistość liści objawia się nieregularnymi, kanciastymi plamkami, bez piknidiów, ale z bardzo drobnymi kępkami szaroczarnego nalotu, będącego zarodnikowaniem konidialnym grzyba.
Plamistość Glomerella (Glomerella Leaf Spot – GLS) / Plamistość Colletotrichum: Początkowo pojawia się na liściach jabłoni jako małe, czerwono-purpurowe plamki, które następnie rozwijają się w asymetryczne, jasnobrązowe, często koncentryczne zmiany. W miarę postępu choroby, zainfekowane liście stają się chlorotyczne i mogą przedwcześnie opaść. Na owocach powoduje małe, zapadnięte, brązowe zmiany, które powiększają się w miarę dojrzewania owoców, często tworząc koncentryczne pierścienie zgnilizny. Wczesne objawy GLS na liściach mogą manifestować się jako małe purpurowe lub brązowe kanciaste plamki, przechodzące w koncentryczne pierścienie i purpurowe lub chlorotyczne obwódki. GLS jest szybko rozwijającą się chorobą grzybową, prowadzącą do szybkiej nekrozy liści i silnej defoliacji, z potencjalnymi stratami dochodzącymi do 90% w ciężkich przypadkach. Objawy mogą pojawić się już po 2 dniach od infekcji.
Długoterminowe skutki opady liści dla drzewa i plonu
Przedwczesne opadanie liści ma poważne, długoterminowe konsekwencje dla drzew jabłoniowych.
- Osłabienie wigoru drzewa: Defoliacja znacząco osłabia drzewo, przede wszystkim poprzez ograniczenie fotosyntezy, która jest kluczowa dla produkcji energii i wzrostu. Drzewa stają się przez to bardziej podatne na inne choroby i szkodniki. Zmniejszona produkcja asymilatów, czyli związków organicznych wytwarzanych w procesie fotosyntezy, prowadzi do ogólnego osłabienia rośliny.
- Zmniejszenie plonu i jakości: Bezpośrednią konsekwencją jest niższy plon i gorsza jakość owoców. Silna defoliacja negatywnie wpływa na formowanie pąków kwiatowych na kolejny rok, co skutkuje osłabionymi plonami w następnym sezonie. Może również prowadzić do przedwczesnego opadania owoców.
- Zwiększona podatność na mróz: Drzewa, które doświadczają przedwczesnego opadania liści, są bardziej narażone na uszkodzenia mrozowe w okresie zimowym, co dodatkowo wpływa na ich długoterminowe zdrowie i produktywność.
Osłabienie aparatu asymilacyjnego drzewa, czyli liści, prowadzi do niedoboru węglowodanów i innych związków niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania. Fotosynteza jest regulowana przez zapotrzebowanie (tzw. „sink”), na przykład przez rozwijające się owoce. Jeśli „źródło” (liście) jest poważnie zmniejszone, „sink” nie może być odpowiednio zaopatrywane, co prowadzi do mniejszych, gorszej jakości owoców i ogólnego spadku wigoru drzewa. Tworzy to błędne koło: początkowy stres (np. pogodowy, żywieniowy) prowadzi do defoliacji, co z kolei wywołuje dalszy stres fizjologiczny, czyniąc drzewo jeszcze bardziej wrażliwym na kolejne wyzwania biotyczne (choroby, szkodniki) i abiotyczne (środowiskowe). To podkreśla, że NPL nie jest jedynie problemem estetycznym czy sezonowym, lecz ma głębokie, kaskadowe skutki dla całego ekosystemu sadu i jego długoterminowej produktywności. Dlatego wczesna i dokładna diagnoza, a następnie proaktywne i kompleksowe zarządzanie, są kluczowe nie tylko dla bieżącego zbioru, ale dla trwałego zdrowia i ekonomicznej rentowności sadu.
Czynniki sprzyjające powstawaniu nekrotycznej plamistości liści
Rozwój i nasilenie NPL są kształtowane przez złożone współdziałanie czynników fizjologicznych, środowiskowych, żywieniowych i biologicznych. Zrozumienie tych predyspozycji jest kluczowe dla skutecznego zapobiegania.
Podłoże fizjologiczne i zaburzenia hormonalne
Dla nekrotycznej plamistości liści 'Golden Delicious’ (NLB) silnie sugeruje się zaburzenia hormonalne jako przyczynę.Zaburzenie to często występuje, gdy okres chłodnej, deszczowej pogody (4-5 dni) poprzedza kilka gorących, słonecznych dni. Rośliny reagują na stres (w tym stres temperaturowy i wodny) zwiększoną produkcją etylenu i/lub kwasu abscysynowego (ABA). Wzrost jednego z tych związków w roślinie często prowadzi do starzenia się organów, w tym liści. Wyższe stężenie etylenu w roślinie zapoczątkowuje proces starzenia się komórek i zawsze poprzedza proces wcześniejszego opadania liści już latem. ABA również aktywnie stymuluje proces defoliacji.
Z kolei hormony roślinne, takie jak auksyny i cytokininy, ograniczają proces starzenia poprzez pobudzanie podziałów komórkowych. Obniżenie zawartości auksyn jest częściową przyczyną opadania liści. Wskutek zmniejszającego się dopływu auksyn z blaszki liściowej do ogonka powstaje u jego podstawy strefa luźno ułożonych komórek parenchymatycznych, zwana warstwą odcinającą. Ich cienkie ściany komórkowe ulegają w końcu rozdzieleniu, a osłabiony w ten sposób ogonek liściowy odłamuje się u nasady i liść opada.
Wszystkie te obserwacje wskazują na złożoną sieć regulacji hormonalnej, która kontroluje starzenie się i opadanie liści. Kluczowym czynnikiem wyzwalającym NLB w 'Golden Delicious’ są nagłe i gwałtowne zmiany pogodowe, takie jak przejście od chłodnych i deszczowych dni do upalnych i słonecznych. Takie warunki środowiskowe są postrzegane jako stres dla rośliny. To silnie sugeruje, że te czynniki stresowe zakłócają równowagę hormonalną, przyspieszając proces starzenia się liści i ich przedwczesne opadanie. Nagły rozwój objawów, często niemal z dnia na dzień , dodatkowo potwierdza szybką, systemową reakcję fizjologiczną, a nie stopniowy postęp wywołany przez patogen. Jest to istotna różnica w porównaniu do typowych chorób grzybowych, które mają bardziej zdefiniowany, często wolniejszy cykl infekcji i kolonizacji. Zatem, NLB w 'Golden Delicious’ jest zasadniczo fizjologicznym zespołem objawów wywołanym stresem, co oznacza, że strategie zarządzania muszą koncentrować się na łagodzeniu stresu środowiskowego i wspieraniu naturalnej równowagi hormonalnej drzewa, a nie wyłącznie na stosowaniu fungicydów.
Niedobory i dysproporcje składników pokarmowych
Odpowiedni stosunek potasu (K) do magnezu (Mg) w glebie jest szczególnie istotnym czynnikiem. Nadmiar potasu może nasilać problem NPL, podczas gdy niedobór magnezu osłabia rośliny. Odmiana 'Golden Delicious’ charakteryzuje się szczególnie wysokim zapotrzebowaniem na magnez w porównaniu do innych odmian jabłoni, z roczną zalecaną dawką 50-60 kg MgO/ha. Niedobór magnezu objawia się żółknięciem tkanki wzdłuż brzegów liści i między głównymi nerwami, często postępującym do kształtu choinki z zielonym obszarem wzdłuż nerwów. Magnez jest pierwiastkiem mobilnym, więc objawy zazwyczaj pojawiają się najpierw na starszych liściach, zazwyczaj w połowie sezonu. Niezamarznięta gleba i opady deszczu, szczególnie na glebach lekkich, mogą prowadzić do znacznych strat magnezu.
Konsekwentne i szczegółowe odniesienia do zaburzeń stosunku K:Mg oraz wysokiego zapotrzebowania 'Golden Delicious’ na magnez wyraźnie wskazują, że specyficzne niedobory lub nadmiary składników odżywczych nie są jedynie ogólnymi czynnikami stresowymi, ale bezpośrednio przyczyniają się do objawów NPL. Opisane symptomy niedoboru magnezu (żółknięcie, przedwczesne opadanie) bezpośrednio odpowiadają wizualnym objawom NPL. Fakt, że suplementacja wapniem, cynkiem i manganem może redukować objawy, dodatkowo potwierdza, że prawidłowa równowaga składników odżywczych jest kluczowym elementem tolerancji na stres i potencjalnej odporności na choroby. To sugeruje, że zarządzanie składnikami odżywczymi jest podstawowym środkiem profilaktycznym, szczególnie dla odmiany 'Golden Delicious’. Dlatego precyzyjne zarządzanie składnikami odżywczymi, oparte na regularnych analizach gleby i liści, jest nie tylko dobrą praktyką rolniczą, ale niezbędnym narzędziem diagnostycznym w zapobieganiu NPL. Pozwala to sadownikom na wdrażanie precyzyjnych, dostosowanych programów nawożenia, a także ostrzega przed nadmiernym stosowaniem azotu, który, choć sprzyja wzrostowi, może zwiększać podatność na choroby i potencjalnie nasilać NPL, jeśli nie jest zrównoważony z innymi niezbędnymi pierwiastkami.
Rola patogenów Grzybowych, Bakteryjnych i Wirusowych
Grzyby Patogeniczne:
- Alternaria spp.: Grzyby z rodzaju Alternaria są wskazywane jako główni sprawcy plamistości liści, zwłaszcza na odmianach innych niż 'Golden Delicious’.
Alternaria alternata jest konkretnie powiązana z kanciastą plamistością liści, suchą zgnilizną przykielichową i zgnilizną gniazda nasiennego. Grzyb ten zimuje głównie w postaci grzybni i konidiów w resztkach liściowych na dnie sadu oraz w gałązkach lub pąkach spoczynkowych, inicjując pierwotne infekcje na młodych, rozwijających się liściach jabłoni wiosną. Produkcja zarodników i postęp choroby nasilają się przy wyższych temperaturach (25-31°C) i opadach deszczu.
- Glomerella cingulata (obecnie często klasyfikowana jako Colletotrichum spp. powodujące plamistość Glomerella – GLS): Szczep Glomerella cingulata, morfologicznie podobny do grzyba wywołującego gorzką zgniliznę jabłek, powoduje nekrotyczną plamistość liści i zgniliznę owoców, szczególnie na 'Golden Delicious’ w niektórych regionach. GLS jest opisywana jako szybko rozwijająca się choroba grzybowa prowadząca do silnej defoliacji i plamistości owoców.
Colletotrichum mogą zimować w zainfekowanych mumiach owoców (zaschniętych owocach wiszących na drzewach lub leżących na ziemi), gałązkach, pąkach i bliznach po owocach, w postaci grzybni, konidiów lub perytecjów. Ciepłe i deszczowe warunki pogodowe znacząco sprzyjają rozwojowi GLS.
- Inne grzyby: Sphaeropsis jest wymieniany jako przyczyna plamistości liści na 'Gloster’ i 'Gala’.
Bakterie:
- Pseudomonas syringae: Ta bakteria jest wymieniana jako potencjalny czynnik patogeniczny przyczyniający się do NPL. Chociaż jest znana głównie z wywoływania pęcherzykowatości owoców jabłoni , może również powodować nekrozę nerwu głównego liścia , a jej rozprzestrzenianiu sprzyjają wilgotne warunki pogodowe. Zimuje w pąkach jabłoni, bliznach po liściach lub zainfekowanych owocach na dnie sadu.
Wirusy
- Różne patogeniczne wirusy i wiroidy są ogólnie wymieniane jako potencjalnie wpływające na kompleks chorobowy. Jednak badania wskazują, że wiele „latentnych wirusów” w drzewach jabłoni nie powoduje widocznych objawów chorobowych ani nie zmniejsza wzrostu lub plonowania na odmianach komercyjnych.Niektóre, takie jak wirus pierścieniowej plamistości pomidora (Tomato ringspot virus), mogą powodować nekrozę zrostu i zamieranie w miejscu szczepienia. Wiroid młotkowatości jabłoni (Apple hammerhead viroid – AHVd) nie został jednoznacznie powiązany ze specyficznymi objawami chorobowymi, chociaż może przyczyniać się do problemów takich jak obrzęk i pękanie gałęzi, zamieranie pędów i nekroza liści.
Wpływ Warunków Środowiskowych i Klimatycznych
Wysoka wilgotność powietrza i określone zakresy temperatur są wysoce sprzyjające rozwojowi NPL i związanych z nią chorób grzybowych. Ogólnie, dla rozwoju chorób, temperatury między 17-23°C są korzystne. Pierwotnej infekcji przez
Alternaria spp. sprzyjają temperatury 22-26°C , a szybki postęp choroby następuje przy 25-31°C. Konidia kompleksu Colletotrichum gloeosporioides najlepiej kiełkują w temperaturze 25-31°C. Ciepłe i deszczowe warunki pogodowe są szczególnie sprzyjające rozwojowi GLS.
Intensywne opady deszczu i burze mogą prowadzić do wypłukiwania niezbędnych makro- i mikroelementów (np. magnezu) zarówno z gleby, jak i z liści. To tworzy dodatkowy stres dla drzew i może sprzyjać rozwojowi grzybów patogenicznych bytujących w glebie, takich jak Alternaria spp.. Wilgotna pogoda sprzyja również chorobie bakteryjnej wywoływanej przez Pseudomonas syringae. Nagłe i drastyczne spadki temperatury, zwłaszcza po okresach wysokich temperatur (np. z 27°C do 13°C), są identyfikowane jako bezpośredni czynnik wyzwalający poważne wybuchy NLB w 'Golden Delicious’.Zarówno ogólne natężenie światła, jak i szkodliwe promieniowanie UV, są czynnikami, które mogą wpływać na rozwój i nasilenie NPL. Ekstremalne warunki wilgotności gleby są szkodliwe. Nadmierna wilgotność (podtopienie) może prowadzić do uduszenia korzeni i sprzyjać rozwojowi patogenów glebowych. Z kolei stres wodny (susza) również przyczynia się do NPL. Racjonalne i zrównoważone nawadnianie jest zatem kluczowe.
Badania konsekwentnie podkreślają, że specyficzne i często ekstremalne warunki pogodowe są kluczowymi czynnikami napędzającymi NPL: nagłe zmiany temperatury , intensywne opady deszczu i burze oraz długotrwałe okresy wysokiej wilgotności. Są to dokładnie te typy zjawisk pogodowych (zwiększona zmienność, bardziej ekstremalne opady, fale upałów następujące po nagłych ochłodzeniach), które przewiduje się, że będą częstsze i intensywniejsze w scenariuszach zmian klimatycznych. Poważny wybuch NPL w 2007 roku, opisany jako występujący w warunkach „nietypowej” i „bardzo zróżnicowanej pogody” , służy jako historyczny przykład, jak takie warunki nasilają problem. To sugeruje silny związek między zmianami klimatycznymi a przyszłą częstością i nasileniem NPL. Sadownicy powinni przewidywać zwiększone zagrożenie NPL w nadchodzących latach z powodu większej zmienności klimatu. Wymaga to proaktywnego podejścia do adaptacji, w tym ulepszonych systemów monitorowania pogody, wdrażania technik łagodzenia stresu (np. lepsze nawadnianie, stosowanie biostymulatorów) oraz potencjalnej strategicznej zmiany w kierunku wyboru bardziej odpornych na klimat odmian jabłoni i podkładek.
Podatność genetyczna odmian i rola podkładek
'Golden Delicious’ i jej sporty są wyraźnie identyfikowane jako najbardziej podatne na fizjologiczną formę nekrotycznej plamistości liści (NLB). Obserwacja, że siewki 'Golden Delicious’ różnią się podatnością oraz że jej sporty, takie jak 'Prime Gold’ i 'Nugget’, również są dotknięte , dodatkowo podkreśla silny komponent genetyczny tego specyficznego zaburzenia. Poza 'Golden Delicious’, inne odmiany często dotknięte NPL (która może mieć podłoże fizjologiczne lub patogeniczne) to 'Red Delicious’, 'Ligol’, 'Gala’ , 'Szampion’, 'Gloster’, 'Mutsu’, 'Pinova’, 'Jonagold’ i 'Empire’. Grupa 'Delicious’ jest również wysoce podatna na plamistość liści wywołaną przez
Alternaria.Stwierdzono, że występowanie NLB jest mniejsze, gdy 'Golden Delicious’ jest uprawiana na podkładkach M9 lub M26.To sugeruje, że podkładka może odgrywać znaczącą rolę w modulowaniu fizjologicznej odpowiedzi zrazu na stres lub jego ogólnej odporności. Konsekwentne i szczegółowe wskazywanie 'Golden Delicious’ i jej sportów jako unikalnie podatnych na fizjologiczną NLB wskazuje na silną predyspozycję genetyczną. Nie jest to przypadkowe, lecz wrodzona cecha. Fakt, że różne podkładki (M9, M26) mogą zmniejszać częstość występowania NLB , dodatkowo potwierdza, że czynniki genetyczne (zarówno zrazu, jak i podkładki) wpływają na ekspresję tego zaburzenia, prawdopodobnie poprzez wpływ na pobieranie wody, efektywność składników odżywczych lub sygnalizację hormonalną. Otwiera to krytyczną drogę dla długoterminowego planowania sadu. Dla nowych nasadzeń lub decyzji o ponownym sadzeniu, wybór odmian o udokumentowanej niższej podatności na NPL (jeśli spełniają wymagania handlowe) oraz wybór odpowiednich podkładek (zwłaszcza M9 lub M26 dla 'Golden Delicious’) powinien być podstawową strategiczną kwestią. Ta proaktywna selekcja genetyczna może znacząco zmniejszyć przyszłe zagrożenie NPL i potrzebę intensywnych, reaktywnych interwencji. Ponadto, ta obserwacja wskazuje jasny kierunek dla programów hodowli jabłoni, aby koncentrowały się na cechach związanych z tolerancją na stres, regulacją hormonalną lub specyficzną odpornością na choroby w celu opracowania bardziej odpornych odmian.
Czynniki agrotechniczne i szkodniki
Ogólnie niekorzystne warunki glebowe (np. dostępność składników odżywczych, pH, struktura) oraz zaburzenia w gospodarce wodnej drzewa są szerokimi czynnikami agrotechnicznymi przyczyniającymi się do NPL. Zaleca się ograniczenie stosowania GA4 (kwasu giberelinowego A4), regulatora wzrostu roślin, w odmianach wrażliwych na nekrotyczną plamistość liści. To sugeruje potencjalną negatywną interakcję z równowagą fizjologiczną drzewa. Niektóre szkodniki, takie jak przędziorek owocowiec, w przypadku licznej populacji, mogą znacząco wpływać na nasilenie NPL i przyspieszać defoliację. Przędziorki uszkadzają tkankę liściową, zmniejszając zdolność do fotosyntezy i dodając stres fizjologiczny.
Chociaż cięcie nie jest bezpośrednio wymienione jako przyczyna NPL, prawidłowe cięcie jest niezbędne dla ogólnego zdrowia drzewa. Nieprzycinane, mocno zagęszczone drzewa tworzą warunki (słaba cyrkulacja powietrza, wysoka wilgotność), które nasilają choroby grzybowe. Cięcie ułatwia również dotarcie lancy opryskiwacza do wnętrza korony.Zauważa się również, że rany po cięciu mogą służyć jako punkty wejścia dla innych chorób grzybowych.
Włączenie „agrotechniki” jako czynnika przyczyniającego się, wraz ze specyficznymi praktykami, takimi jak ograniczenie GA4 i zarządzanie przędziorkami , pokazuje, że NPL jest pod wpływem szerokiego zakresu decyzji dotyczących zarządzania sadem. Zalecenie ograniczenia GA4 sugeruje, że niektóre regulatory wzrostu roślin, choć potencjalnie korzystne dla innych aspektów produkcji owoców, mogą nieumyślnie zakłócać naturalną reakcję drzewa na stres lub przyspieszać procesy starzenia w wrażliwych odmianach, tym samym nasilając NPL. Przędziorki, powodując fizyczne uszkodzenia i stres fizjologiczny liści, osłabiają drzewo i czynią je bardziej podatnym na NPL lub przyspieszają proces defoliacji. To podkreśla, że pozornie niezwiązane praktyki sadownicze mogą mieć znaczące, kaskadowe skutki na częstość i nasilenie NPL. Ta obserwacja podkreśla znaczenie prawdziwie holistycznego podejścia do zarządzania sadem. Dobrze zarządzany sad, charakteryzujący się optymalnym zdrowiem gleby, zrównoważonym odżywianiem, precyzyjnym nawadnianiem i skuteczną kontrolą szkodników, z natury buduje odporność drzewa na złożone problemy, takie jak NPL. Podkreśla to, że NPL nie może być rozwiązywana w izolacji; wymaga zintegrowanej strategii, w której wszystkie praktyki zarządzania są brane pod uwagę pod kątem ich potencjalnego wpływu na zdrowie drzewa i jego podatność.
Kompleksowe strategie zapobiegania i zwalczania nekrotycznej plamistości liści
Biorąc pod uwagę wieloczynnikowy charakter NPL, kompleksowe i zintegrowane podejście jest niezbędne dla skutecznego zapobiegania i kontroli. Obejmuje to połączenie praktyk kulturowych, precyzyjnych korekt żywieniowych i ukierunkowanych interwencji chemicznych.
Praktyki kulturalne i higiena Sadu
Redukcja ilości resztek liściowych na dnie sadu jest kluczowym środkiem zapobiegawczym, ponieważ główne grzyby patogeniczne, takie jak Alternaria i Glomerella, zimują w postaci grzybni i konidiów w opadłych liściach i zmumifikowanych owocach. Praktyki minimalizujące inokulum obejmują rozdrabnianie lub degradację opadłych liści jabłoni i innych resztek, stosowanie mocznika na opadłe liście, ściółkowanie, usuwanie chwastów oraz ręczne usuwanie opadłych resztek jabłoni z sadów.
Konsekwentne podkreślanie w wielu źródłach usuwania resztek liściowych i zmumifikowanych owoców nie jest jedynie ogólnym zaleceniem dotyczącym porządku w sadzie. Bezpośrednio celuje w pierwotne źródła zimowania i inokulum dla głównych grzybów patogenicznych zaangażowanych w NPL. Poprzez przerwanie tego krytycznego ogniwa w cyklu chorobowym, sadownicy mogą znacząco zmniejszyć początkowe ciśnienie chorobowe na początku sezonu wegetacyjnego. Wzmianka o stosowaniu mocznika szczegółowo opisuje konkretną metodę przyspieszania rozkładu i zmniejszania przeżywalności patogenów. To podkreśla, że proaktywna higiena sadu jest fundamentalnym i niezbędnym elementem skutecznego programu zarządzania NPL. Minimalizuje to potrzebę reaktywnych zabiegów chemicznych poprzez redukcję początkowego rezerwuaru patogenów, prowadząc do bardziej zrównoważonej i ekonomicznej kontroli chorób. Stanowi to podstawę, na której budowane są inne strategie zarządzania.
Optymalizacja nawożenia i nawadniania
Nawożenie magnezem jest najważniejsze, zwłaszcza dla 'Golden Delicious’, która ma największe zapotrzebowanie na ten pierwiastek spośród odmian jabłoni. Uzupełniające nawożenie doglebowe siarczanem magnezu jest zalecane, jeśli jest zgodne z wynikami analizy gleby. Kluczowe są również dolistne aplikacje magnezu, takie jak Mag S Aloy wczesną wiosną (przed lub tuż po kwitnieniu, gdy liście są młode i delikatne) oraz siarczan magnezu w drugiej połowie lata.Odpowiednie zaopatrzenie w wapń poprawia ogólny stan zdrowia roślin i zmniejsza podatność na niektóre choroby, w tym nekrotyczną plamistość liści. Dolistne aplikacje wapnia są uważane za obowiązkowe dla drzew ziarnkowych i pestkowych, zwłaszcza po czerwcowym opadzie, kiedy owoce zaczynają tracić przewagę w produkcji auksyn, a konkurencja o wapń z liśćmi nasila się. Dolistne aplikacje tlenku cynku i manganu wykazały zdolność do redukcji objawów NPL. Fungicydy na bazie mankozebu, które z natury zawierają mangan i cynk, również przyczyniają się do ograniczenia występowania NPL. Produkty zawierające tytan (np. ASX Tytan) i krzem (np. ASX Krzem) są zalecane, aby pomóc roślinom radzić sobie z różnymi stresami środowiskowymi, takimi jak niskie temperatury w okresie kwitnienia lub wysokie temperatury podczas letnich upałów. Poprawiając zdolność rośliny do radzenia sobie ze stresem, te aplikacje pośrednio przyczyniają się do zmniejszenia częstości i nasilenia plamistości liści.
Precyzyjne i racjonalne nawadnianie jest kluczowe, szczególnie dla 'Golden Delicious’, aby uniknąć zarówno przesuszenia, jak i przelania. Zarówno niedobór wody, jak i nadmierna wilgotność gleby mogą wywoływać stres i przyczyniać się do NPL. Wykorzystanie oprogramowania do planowania nawadniania, które dostarcza rekomendacji opartych na rzeczywistych danych dotyczących wilgotności gleby, typu uprawy, fazy rozwojowej i aktualizowanych warunków pogodowych, może znacząco poprawić efektywność zarządzania wodą i zdrowie upraw.
Szczegółowe i konkretne zalecenia dotyczące stosowania magnezu, wapnia, cynku i manganu wykraczają daleko poza ogólne nawożenie. Celują one w specyficzne niedobory i zaburzenia równowagi składników odżywczych, które są wyraźnie powiązane z nasilaniem NPL, zwłaszcza jej fizjologicznej formy. Podkreślenie „racjonalnego nawadniania” i dostępność zaawansowanych narzędzi do planowania nawadniania oznaczają przejście w kierunku rolnictwa precyzyjnego. Nie chodzi tylko o dostarczanie składników odżywczych czy wody; chodzi o optymalizację wewnętrznego stanu fizjologicznego drzewa w celu zwiększenia jego wrodzonej odporności na stres środowiskowy, który jest głównym czynnikiem leżącym u podstaw NPL, zwłaszcza w 'Golden Delicious’. Włączenie pierwiastków łagodzących stres, takich jak tytan i krzem, dodatkowo wspiera to skupienie się na kondycjonowaniu fizjologicznym. To podkreśla, że podejście oparte na danych do zarządzania składnikami odżywczymi i wodą, wykorzystujące narzędzia takie jak analizy gleby i liści oraz potencjalnie inteligentne systemy nawadniania, jest najważniejsze. Takie podejście pozwala sadownikom przejść od reaktywnych zabiegów do proaktywnego kondycjonowania fizjologicznego swoich drzew. Zapewniając optymalną dostępność składników odżywczych i równowagę wodną, drzewa są lepiej przygotowane do wytrzymywania stresów środowiskowych i zmniejszania ich podatności na NPL, co prowadzi do zdrowszych drzew i bardziej stabilnych plonów.
Zarządzanie Hormonalne (dla NLB)
Dla odmian wrażliwych na nekrotyczną plamistość liści, zaleca się ograniczenie stosowania GA4 (kwasu giberelinowego A4). To sugeruje, że aplikacja GA4 może negatywnie wpływać na równowagę hormonalną drzewa lub jego reakcję na stres, tym samym przyczyniając się do NPL. Chociaż badania nie szczegółowo opisują bezpośrednich zabiegów hormonalnych w celu zapobiegania NPL (poza ograniczeniem GA4), silne fizjologiczne podłoże NLB w 'Golden Delicious’ i szczegółowa dyskusja na temat etylenu, auksyn i kwasu abscysynowego silnie sugerują, że zrozumienie i ostrożne modulowanie tych szlaków hormonalnych jest kluczową, choć subtelną, strategią zarządzania. Wyraźne zalecenie ograniczenia GA4 jest bezpośrednią formą zarządzania hormonalnego. Wskazuje to, że niektóre regulatory wzrostu roślin, choć często stosowane do osiągnięcia określonych wyników ogrodniczych (np. rozmiar owoców, kształt), mogą nieumyślnie zakłócać naturalne mechanizmy radzenia sobie ze stresem lub przyspieszać szlaki starzenia się w wrażliwych odmianach, tym samym nasilając NPL. To sugeruje, że sadownicy powinni krytycznie oceniać stosowanie wszystkich regulatorów wzrostu roślin, zwłaszcza na odmianach wrażliwych na NPL, biorąc pod uwagę ich potencjalny wpływ na fizjologiczną odporność drzewa. Dalsze badania nad specyficznymi interwencjami hormonalnymi lub modyfikacjami genetycznymi, które zwiększają tolerancję na stres i regulują starzenie się, mogą zaoferować nowe, wysoce ukierunkowane rozwiązania dla fizjologicznej NPL, wykraczające poza szeroko zakrojone zastosowania chemiczne.
Zintegrowana Ochrona Chemiczna i Biologiczna
Fungicydy:
- Fungicydy EBDC (np. Mankozeb, Polyram 70 WG): Mogą one zapewnić pewne złagodzenie objawów NLB, mimo że jest to przede wszystkim problem fizjologiczny, a nie wywołany przez grzyba. Są one szczególnie zalecane dla odmian wrażliwych na NPL, w tym 'Golden Delicious’, 'Szampion’, 'Ligol’, 'Gala’, 'Mutsu’ i 'Jonagold’.Produkty na bazie mankozebu (np. Dithane Neotec 75 WG, Sancozeb 80 WP, Pennfluid 420 SC, MAC-Mankozeb 75% WG, Sadoplon 75 WP) są również stosowane do zwalczania drobnej plamistości liści.
- Fungicydy benzimidazolowe (np. Topsin M 70 WP, Funaben Plus 03 Pa, Topsin M 500 SC): Wymienione są w kontekście zwalczania zgorzeli kory i zgnilizny owoców.
- Fungicydy miedziowe (np. Miedzian 50 WP, Nordox 75 WG, Champion 50 WP, Cuproflow 375 SC, Flowbrix 380 SC, Funguran easy 50 WP): Stosowane są do zwalczania parcha jabłoni, raka bakteryjnego i ogólnych zabiegów profilaktycznych. Zaleca się ochronny oprysk fungicydami miedziowymi przed rozwojem nowych liści późną jesienią lub wczesną wiosną, aby zmniejszyć inokulum Alternaria.
- Specyficzne dla Alternaria: Bellis 38 WG (zawierający boskalid i piraklostrobinę) oraz Switch 62.5 WG (zawierający cyprodynil i fludioksonil) są skuteczne przeciwko gatunkom Alternaria. Scorpion 325 SC jest również wymieniany do zwalczania drobnej plamistości liści.
- Inne fungicydy: Syllit 65 WP, Carpene 65 WP, Score 250 EC, Kaptan zawiesinowy 50 WP i Merpan 80 WG są wymieniane do zwalczania parcha jabłoni.
Podejścia Biologiczne/Alternatywne:
- Viflo Cal S (nanocząsteczki srebra): Ten produkt, zawierający nanocząsteczki srebra, dostarcza wapń, a także posiada właściwości grzybobójcze i bakteriobójcze, pomagając łagodzić skutki NPL.
- Preparaty naturalne: Sugeruje się stosowanie ekologicznych preparatów, z których niektóre mogą być przygotowywane przez samych sadowników, w uprawach amatorskich.
Badania przedstawiają szeroki wachlarz fungicydów stosowanych w różnych chorobach jabłoni, z pewnym nakładaniem się w zarządzaniu NPL. Kluczowe jest to, że chociaż NLB w 'Golden Delicious’ ma głównie podłoże fizjologiczne, niektóre fungicydy (np. mankozeb, fungicydy EBDC) nadal wykazują „złagodzenie objawów”. Może to wynikać z ich szerokiego spektrum działania przeciwko oportunistycznym patogenom wtórnym, które mogą kolonizować zestresowane tkanki, lub być może z pośredniego efektu fizjologicznego. Dla NPL wywołanej przez specyficzne patogeny (np.
Alternaria, Glomerella), zalecane są ukierunkowane fungicydy. Jednak wzmianka o zmniejszonej wrażliwości gatunków Colletotrichum na fungicydy QoI podkreśla istotne wyzwanie: odporność na fungicydy. Oznacza to, że samo stosowanie fungicydów jest niewystarczające; strategiczne podejście obejmujące rotację substancji czynnych z różnych grup chemicznych, przestrzeganie zalecanych dawek i integracja z metodami niechemicznymi są niezbędne dla długoterminowej skuteczności i zrównoważonego rozwoju. Stosowanie fungicydów w przypadku NPL powinno być wysoce ukierunkowane i oparte na diagnostyce, rozróżniając fizjologiczną NPL od plamistości liści wywołanych patogenami. Musi być zintegrowane z praktykami kulturowymi i żywieniowymi w celu zmniejszenia ogólnego ciśnienia chorobowego. Zarządzanie odpornością, poprzez staranny dobór i rotację grup chemicznych, jest najważniejsze dla zachowania skuteczności dostępnych narzędzi i zapewnienia długoterminowej rentowności opcji kontroli chemicznej. Otwiera to również drzwi do badania biologicznych środków kontroli i nowych substancji chemicznych w celu dywersyfikacji narzędzi zarządzania.Wybór odmian i podkładek
Podstawowym środkiem zapobiegawczym jest wybór odmian jabłoni wykazujących odporność na choroby, pochodzących ze sprawdzonych szkółek. Przykładami odmian o niskiej podatności na choroby są 'Rubinola’, 'Rajka’, 'Florina’, 'Kosztela’, 'Antonówka Zwykła’, 'Szara Reneta’, 'Cesarz Wilhelm’ i 'James Grieve’. Ponadto, 'Elise’ i 'Enterprise’ są szczególnie podkreślane jako odpowiednie do uprawy ekologicznej ze względu na ich niską podatność na choroby.
Kompleksowy charakter NPL i szczegółowe, wieloaspektowe strategie zarządzania nią wskazują na szerszy cel niż tylko natychmiastowa ochrona upraw. Znaczące straty ekonomiczne spowodowane zmniejszeniem plonu i jakości oznaczają, że skuteczna kontrola NPL bezpośrednio wpływa na rentowność sadu. Poprzez przyjęcie proaktywnych praktyk kulturowych i żywieniowych, producenci mogą zmniejszyć swoją zależność od intensywnych nakładów chemicznych, co przynosi korzyści zarówno ekonomiczne (zmniejszone koszty), jak i środowiskowe (zmniejszone obciążenie chemiczne). Wzmianki o „ekologicznej uprawie” i „ekologicznych preparatach” dodatkowo podkreślają rosnący trend w kierunku zrównoważonych praktyk. Inwestowanie w dokładną diagnostykę, narzędzia rolnictwa precyzyjnego i przyjęcie zintegrowanej, proaktywnej strategii zarządzania NPL jest inwestycją w długoterminową rentowność ekonomiczną i zrównoważony rozwój sadu jabłoniowego. Takie podejście prowadzi do bardziej odpornych drzew, wyższej jakości i bardziej stabilnych plonów oraz zmniejszonego śladu ekologicznego, zapewniając zrównoważoną drogę dla producentów jabłek w obliczu złożonych i ewoluujących wyzwań.
Opracowanie własne na podstawie:
- Nabi SU, Baranwal VK, Yadav MK, et al. Association of Apple necrotic mosaic virus (ApNMV) with mosaic disease in commercially grown cultivars of apple (Malus domestica Borkh) in India. 3 Biotech, 2020, 10:122.
- Roberts JW. Morphological characters of Alternaria mali Roberts. Journal of Agricultural Research. 1924; 27:699-708.
- Shahzad A, Bhat GN, Mir NA. Alternaria mali-A new pathogen of apple in Kashmir. SKUAST J. Res, 2002, 4:96-98.
- Bhat KA, Peerzada SH, Anwar Ali. Alternaria epidemic of apple in Kashmir. African Journal of Microbiology Research. 2015; 9(12):831-837.