Ciecz bordoska w ochronie sadów – według prof. Szczepana Pieniążka (1954)
W klasycznym podręczniku „Sadownictwo” z 1954 roku profesor Szczepan Pieniążek szeroko omawia znaczenie cieczy bordoskiej jako jednego z najważniejszych i najskuteczniejszych środków ochrony drzew owocowych przed chorobami grzybowymi. Preparat ten, znany już od końca XIX wieku, przez wiele dziesięcioleci stanowił podstawę chemicznej ochrony sadów w Polsce i na świecie.
Odkrycie cieczy bordoskiej
Ciecz bordoska została odkryta przez francuskiego botanika Pierre’a-Marie-Alexisa Millardeta w roku 1882 w regionie Bordeaux we Francji. Millardet zauważył, że winorośle opryskiwane mieszaniną siarczanu miedzi i wapna nie były atakowane przez mączniaka rzekomego (Plasmopara viticola).
Początkowo roztwór ten miał jedynie odstraszać złodziei owoców, ponieważ pozostawiał na liściach niebieskawy nalot, jednak Millardet odkrył jego właściwości grzybobójcze. Wkrótce ciecz bordoska została wprowadzona do powszechnego użytku w uprawach winorośli (od 1885 roku) i szybko rozprzestrzeniła się na inne kraje Europy, w tym Polskę.
Czym jest ciecz bordoska
Jak podaje prof. Pieniążek, ciecz bordoska to zawiesina, powstała przez zmieszanie siarczanu miedzi (CuSO₄) z mlekiem wapiennym.
W momencie przygotowania następuje połączenie roztworu siarczanu miedzi z wapnem, w wyniku czego tworzy się delikatna zawiesina drobnych cząstek (o wielkości ok. 3–4 mikronów). To właśnie te cząstki decydują o skuteczności środka — im są drobniejsze, tym preparat lepiej przylega do liści i skuteczniej zwalcza grzyby.
Zastosowanie w sadownictwie
Zgodnie z opisem w książce, ciecz bordoska była stosowana głównie do zwalczania parcha jabłoni i gruszy, a także mączniaka jabłoniowego i niektórych innych chorób grzybowych drzew owocowych. Stosowano ją w różnych stężeniach, od 0,25% do 2%, w zależności od terminu oprysku i stopnia zagrożenia chorobą.
-
Wczesną wiosną i jesienią używano roztworów słabszych (0,25–0,5%),
-
w okresie największego zagrożenia (tuż po kwitnieniu lub podczas pękania pąków) – cieczy o stężeniu 1–2%.
Ważne było również zachowanie odpowiedniego odczynu cieczy. Jak zaznacza autor, aby nie spowodować oparzeń liści i owoców, ciecz bordoską należało przygotować o odczynie zasadowym, co łatwo można było sprawdzić papierkiem lakmusowym. Zbyt kwaśna ciecz prowadziła do uszkodzenia tkanek liści.
Skuteczność i wyniki badań
W tabeli nr 56 prof. Pieniążek przytacza wyniki badań z 1950 roku, przeprowadzonych przez Boreckiego, które potwierdzają wysoką skuteczność cieczy bordoskiej w walce z parchem jabłoniowym.
Na podstawie tych danych autor stwierdza, że ciecz bordoska jest najskuteczniejszym środkiem w zwalczaniu parcha jabłoni i gruszy, przewyższając inne stosowane wówczas fungicydy.
Mechanizm działania
Jak wyjaśnia prof. Pieniążek, trującym składnikiem cieczy bordoskiej są jony miedzi, które pochodzą z nierozpuszczalnych związków miedzi obecnych w zawiesinie. Pod wpływem dwutlenku węgla i wilgoci z powietrza związki te powoli przechodzą w formy przyswajalne i są wchłaniane przez zarodniki grzybów, powodując ich obumarcie. W ten sposób tłumaczono wówczas grzybobójcze działanie cieczy bordoskiej.
Uwagi i ograniczenia
Autor podkreśla, że mimo dużej skuteczności, ciecz bordoska może powodować fitotoksyczność, zwłaszcza przy niewłaściwym przygotowaniu lub zbyt dużym stężeniu. Zdarzały się przypadki uszkodzenia liści i owoców, szczególnie w czasie długotrwałej wilgotnej pogody po oprysku.
Ze względu na konieczność importu miedzi, prof. Pieniążek wskazywał również na potrzebę rozwoju krajowej produkcji preparatów tego typu. W Polsce próbowano zastąpić ciecz bordoską rodzimym środkiem o nazwie Bordosol, będącym proszkową mieszaniną tych samych składników. W pierwszych próbach (1950 r.) Bordosol miał jednak zbyt grube cząstki i dawał gorsze efekty, lecz w kolejnych latach jego jakość została znacznie poprawiona.
W opinii Pieniążka – mimo pewnych wad – ciecz bordoska pozostawała najbardziej niezawodnym środkiem ochrony drzew owocowych w tamtym okresie.
opracowanie własne na podstawie Pieniążek S., „Sadownictwo”, PWRiL, Warszawa 1954.
