Grójeckie Żywe Laboratorium, funkcjonujące w ramach europejskiego projektu LIVINGSOILL, stanowi wyjątkowy przykład współpracy pomiędzy naukowcami, praktykami z branży sadowniczej oraz firmami doradczymi i usługowymi.
Region grójecki jest jednym z najważniejszych ośrodków produkcji jabłek w Europie, dlatego prowadzone tam badania gleby mają strategiczne znaczenie zarówno dla lokalnych gospodarstw, jak i dla rozwoju nowoczesnego, zrównoważonego rolnictwa. Celem Żywego Laboratorium jest zrozumienie realnych potrzeb sadowników oraz wypracowanie praktycznych rozwiązań, które zwiększą zdrowie gleb w sadach jabłoniowych, co w efekcie powinno przynieść również korzyści ekonomiczne w postaci zwiększenia produkcji i/lub poprawy jakości plonu.
Współpraca ze Szkołą Główną Gospodarstwa Wiejskiego umożliwia prowadzenie badań na najwyższym poziomie. SGGW dostarcza wiedzy naukowej opartej na najnowszych metodach analiz glebowych, jednocześnie zapewniając interpretację wyników, a na ich bazie dostosowanie rozwiązań do lokalnych warunków. Sadownicy z regionu, znani z ogromnego doświadczenia i praktycznej wiedzy, stają się kluczowym elementem tego ekosystemu. To właśnie oni, na co dzień zarządzając swoimi gospodarstwami, potrafią najlepiej wykorzystać wyniki badań w praktyce. Towarzyszą im wyspecjalizowane firmy doradcze, usługowe i handlowe, które pomagają wprowadzać w życie rekomendacje oraz zapewniają stałe wsparcie technologiczne i organizacyjne. Synergia tych kompetencji stwarza wyjątkowy potencjał do wdrażania innowacyjnych rozwiązań poprawiających zdrowie gleby, a tym samym jakość produkcji sadowniczej.
Badania przeprowadzone w Grójeckim Żywym Laboratorium objęły szereg ważnych parametrów decydujących o zdrowiu i żyzności gleby, m.in. odczyn, zawartość węgla organicznego, azotu ogólnego i jego mineralnych form, a także biodostępnych form kluczowych makro- i mikroelementów, jak fosfor, potas, czy siarka.
W szerokiej analizie nie zabrakło również oceny stopnia zanieczyszczenia gleb pierwiastkami śladowymi oraz pestycydami, która jest kluczowym elementem kontroli nie tylko jakości gleb, ale również efektu finalego – plonu i jego potencjalnego oddziaływania na człowieka, jako konsumenta. Przeprowadzone badania wykazały dużą różnorodność gleb w zakresie analizowanych parametrów, nawet w obrębie poszczególnych kwater.
Duża zmienność przestrzenna jest cechą typową gleb, która w sadach jest wypadkową zarówno cech naturalnych, jak i wpływu człowieka, w tym małej precyzji technik aplikacji nawozów i środków ochrony roślin. Różnorodność gleb jest jednocześnie wyzwaniem dla sadowników, gdyż w poszczególnych fragmentach pola mogą występować skrajnie różne warunki produkcji i stosowanie uproszczonych ocen gleb (w oparciu o próbki mieszane) na potrzeby nawożenia może prowadzić do pogłębiania niektórych problemów. Szczegółowe badania prowadzone w ramach projektu doskonale uwidaczniają ten problem, nakreślając potrzebę adaptacji technik rolnictwa precyzyjnego na potrzeby produkcji sadowniczej.
Przeprowadzone badania wykazały duże zróżnicowanie pH gleb, które mieściło się w zakresie od silnie kwaśnego do zasadowego.
Wartość tego parametru dobrze koreluje z praktykami stosowanymi w poszczególnych sadach, co potwierdziły rozmowy z ich właścicielami. Regulacja odczynu gleb jest jednym z najpilniejszych działań, gdyż m.in. wpływa on silnie na biodostępność pierwiastków pokarmowych i efektywność nawożenia. Właściwy odczyn gleb organicza zatem koszty nawożenia oraz zmniejsza ryzyko eutrofizacji środowiska.
Jednym z najważniejszych wskaźników jakości gleby jest zawartość węgla organicznego (materii organicznej), który wpływa na strukturę gleby, jej zdolność do magazynowania wody, wspiera aktywność mikroorganizmów glebowych i oddziałuje na szereg innych właściwości gleb i zachodzących w nich procesów. Zawartość i zasoby tego składnika w glebie są funkcją właściwości materiałów macierzystych gleb, warunków klimatycznych (szczególnie temperatury i opadów) oraz użytkowania.
Niewłaściwe (niezrównoważone) użytkowanie rolnicze gleb może drastycznie obniżyć ich zasobność w węgiel organiczny, generując szereg problemów następczych. Niska zasobność gleb w ten składnik jest raportowana jako główny problem zdiagnozowany w żywych laboratoriach funkcjonujących w ramach projektu LivingSoiLL. Problem ten występuje również w Grójeckim Żywym Laboratorium, chociaż jego skala jest mniejsza niż w Portugalii, Hiszpanii, czy Włoszech. Wyniki pokazały, że większość analizowanych próbek oscylowała w zakresie średnich przedziałów. Większość planowanych w Grójeckim Żywym Laboratorium rozwiązań będzie ukierunkowana na poprawę tego parametru gleb.
Jednym z kluczowych w produkcji rolnicznej składników pokarmowych jest azot.
Powszechnie wiadomo, że w sadach stosuje się intensywne nawożenie tym pierwiastkiem, co znalazło odzwierciedlenie w wynikach badań. Zawartość azotu ogólnego w glebie układała się na wysokim poziomie, co znajduje odzwierciedlenie również w wąskich wartościach stosunku C:N (8-12). Wysoka zasobność w azot sprzyja procesom biochemicznym i wzrostowi roślin. Jednocześnie na poszczególnych powierzchniach doświadczalnych stwierdzono bardzo zróżnicowane zawartości azotu mineralnego (od zasobności bardzo niskiej do bardzo wysokiej), wynikające z różnych praktyk nawożenia. W świetle tych wyników nasuwa się wniosek o potrzebie bardziej precyzyjnego nawożenia tym pierwiastkiem, podpartego wynikami badań glebowych.
Fosfor biodostępny występował najczęściej w ilościach wysokich, niekiedy znacznie przekraczając zalecane normy. To sugeruje przenawożenie tym pierwiastkiem i potrzebę redukcji jego zużycia w kolejnych latach. Odpowiednio wysokie nawożenie fosforem, jako składnikiem odgrywającym kluczową rolę w procesie kwitnienia i zawiązywania owoców jest ważne, jednak zbyt wysokie jego koncentracje mogą być problematyczne zarówno z punktu widzenia środowiskowego jak i ekonomicznego.
Z kolei poziom potasu biodostępnego, pierwiastka odpowiedzialnego za regulację gospodarki wodnej roślin i jakość jabłek, był bardzo zróżnicowany, obejmując kategorie od niskiego do wysokiego. W wielu miejscach wyniki znacznie przekraczały wartości uznawane za wysokie, w innych występowały niedobory. Gospodarka potasem wymaga więc uregulowania. Należy mieć jednak na uwadze fakt, że jego nadmiar może być bardzo problematyczny, szczególnie w kontekście ilościowych proporcji z innymi pierwiastkami, jak magnez.
Bardzo ważną informacją wynikającą z przeprowadzonych badań jest stwierdzenie niskich koncentracji zanieczyszczeń (pierwiastków śladowych i pozostałości pestycydów), układających się generalnie znacznie poniżej dopuszczalnych norm. Wyniki te potwierdzają dobry stan badanych gleb w tym zakresie i wykluczają niemal do zera ryzyko transferu zanieczyszczeń z gleby do owoców.
Podsumowując, wieloaspektowe badania przeprowadzone w Grójeckim Żywym Laboratorium dostarczyły wszechstronnego obrazu stanu wyjściowego gleb, ujawniając zarówno ich mocne strony, jak i obszary wymagające modyfikacji/optymalizacji. Wyniki te stanowią podstawę do wdrażania zaplanowanych rozwiązań, ale również sugerując potrzebę rozwoju precyzyjnego nawożenia i nowoczesnych metod zarządzania glebą. Dzięki zaangażowaniu naukowców, praktyków i partnerów biznesowych region grójecki stał się poligonem doświadczalnym w zakresie rozwijania innowacyjnych praktyk rolniczych, które pozwolą utrzymać jego pozycję lidera w produkcji owoców, jednocześnie dbając o zdrowie i trwałość kluczowego zasobu — gleby.
