W ramach Europejskiego Zielonego Ładu, Komisja Europejska zaleca obniżenie strat składników pokarmowych o 50% oraz takie prowadzenie nawożenia, aby uległo ono zmniejszeniu o 20%. W wielu krajach Unii Europejskiej rolnictwo i nawożenie mają charakter intensywny.
Kryzys energetyczny, zakłócenia dostaw gazu i jego wysokie ceny doprowadziły do trudnej sytuacji na rynku nawozowym – bardzo wysokich cen i braku dostępności nawozów. Komisja Europejska w 2022 roku ogłosiła komunikat, w którym prosi o pomoc dla rolników w dziedzinie nawożenia tak, aby było ono bardziej efektywne i zrównoważone. Komisja przygotowuje plan działania na rzecz lepszego gospodarowania składnikami odżywczymi (Integrated Nutrient Management Action Plan).
Ciekawe materiały na temat nawożenia możemy znaleźć na stronie Polskiego Stowarzyszenia Rolnictwa Zrównoważonego ASAP. Stowarzyszenie proponuje innowacyjne i naukowe podejście do zarządzania składnikami odżywczymi roślin.
Zarządzanie składnikami nawozowymi to innowacyjne i oparte na podstawach naukowych podejście, które ukierunkowane jest na ochronę środowiska, wzrost produkcji rolnej, jej zrównoważony rozwój i wzrost rentowności. Koncepcja ta zakłada zastosowanie odpowiedniego źródła nawozów, w odpowiednich dawkach, w odpowiednim czasie i w odpowiednim miejscu.
Jest to optymalizacja wykorzystania substancji odżywczych umożliwiająca i warunkująca zrównoważoną produkcję roślinną.
Zarządzanie substancjami odżywczymi w glebie wymaga wiedzy o ich zawartości (zasobności gleby), dynamice zmian oraz dostępności. Wymaga również wiedzy o funkcji podstawowych czynników decydujących o efektywności odżywiania roślin (woda, pH, materia organiczna) i ich wzajemnym powiązaniu.
Zasobność gleby w substancje odżywcze zależy od jej składu mineralnego, struktury frakcji ziaren, ilości i jakości materii organicznej, odczynu gleby, właściwości sorpcyjnych wraz ze składem jonowym kompleksu sorpcyjnego. Zasobność gleby wynikająca z naturalnych procesów glebotwórczych – to zasobność naturalna. Zasobność wytworzona przez człowieka w procesie uprawy i nawożenia – to zasobność agrotechniczna. Wszystkie składniki występujące w glebie mają określoną dostępność dla roślin, która zależy od wielu czynników, i poza dostępnością wody, pH czy temperaturą, może być również zależna od ich gatunku. Stąd rozróżnić można zasobność ogólną, czyli całkowitą ilość obecnych w glebie substancji odżywczych, a także zasobność w substancje przyswajalne dla konkretnych gatunków lub nawet dla konkretnych stadiów rozwojowych roślin.
Dostępność składników pokarmowych dla roślin jest zmienna w czasie i zależna od wielu czynników, takich jak uwilgotnienie, pH i temperatura gleby, przemiana glebowej materii mineralnej i organicznej, aktywność drobnoustrojów glebowych.
Odczyn gleby jest jednym z najbardziej zaniedbanych elementów agrotechniki w Polsce. Obecnie dotyczy to około 60% gruntów naszego kraju, które posiadają odczyn bardzo kwaśny i kwaśny, a jedynie 18% gleb nie wymaga wapnowania. Odczyn gleby (pH) warunkuje dostępność makro- i mikroelementów znajdujących się w glebie. Przy pH poniżej 5 znacząco spada przyswajalność najważniejszych makroelementów, a w wypadku fosforu dzieje się to nawet już poniżej pH 6. Jednocześnie zwiększa się przyswajalność glinu (Al+3), który przy pH poniżej 4,8 działa fitotoksycznie, zakłócając rozwój i prawidłowe funkcjonowanie systemu korzeniowego.
Wśród głównych zagrożeń dla prawidłowego funkcjonowania gleb wymieniany jest spadek zawartości materii organicznej. Ubytek materii organicznej może powodować wiele niekorzystnych zjawisk związanych z zaburzeniem procesów chemicznych, fizycznych i biologicznych, które bezpośrednio wpływają na jakość gleb i ich możliwości produkcyjne. Substancja organiczna gleby decyduje o układzie całego kompleksu glebowego, jego żyzności i urodzajności. Wysoka zawartość materii organicznej stabilizuje strukturę gleby oraz zmniejsza jej podatność na degradację w wyniku erozji wodnej i wietrznej. Związki próchniczne zdolne są do zatrzymywania w formie dostępnej dla roślin nawet 5-krotnie większej masy wody niż same posiadają. Jest to szczególnie ważne w glebach piaszczystych. Materia organiczna gleby wywiera duży wpływ na krążenie pierwiastków, zwiększa zasobność, w tym nawet do 30 razy jej pojemność sorpcyjną, oddziałuje dodatnio na gospodarkę wodną gleby i jej stan fitosanitarny.
Krzysztof Domagała
Źródło: rolnictwozrownowazone.pl / ŚORD Modliszewice
