Najczęściej występujące pozostałości środków ochrony roślin w jabłkach

63. Ogólnopolska Naukowa Konferencja Ochrony Roślin Sadowniczych

„Strategia Jedno Zdrowie w aspekcie ochrony roślin sadowniczych” Skierniewce, 15 lutego 2024 r.

dr Artur Miszczak
Instytut Ogrodnictwa – Państwowy Instytut Badawczy

Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin jest ciągle podstawowym narzędziem ogrodników do walki ze szkodnikami i chorobami grzybowymi. Używa się ich również jako regulatorów wzrostu i do walki z chwastami. Zestaw dostępnych substancji na europejskim wspólnym rynku rolnym jest regulowany przez Komisję Europejską. Poszczególne środki ochrony roślin dostępne w Polsce muszą uzyskać zgodę Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Z tego powodu każdy zwłaszcza profesjonalny użytkownik środków musi stosować je zgodnie z zasadami opisanymi w jego etykiecie. Terminy, dawki, zakres stosowania ze względu na uprawę i zwalczanego patogena jest obostrzony przepisami prawa. Zapisy w etykiecie wynikają z wieloletnich badań wymaganych przez przepisy UE i prowadzonych przez firmę agrochemiczną wprowadzającą dany środek na rynek. Następnie są one weryfikowane przez międzynarodowe, szerokie grono ekspertów. Z tego powodu stosowanie środków, które jest zgodne z zapisami w etykiecie, jest bezpieczne dla samego użytkownika środka, dla środowiska naturalnego i ze względu na pozostałości wykrywane w żywności, bezpieczne dla konsumenta. Aplikacje środków niezgodnie z zapisami etykiety lub środków, które nie mają rejestracji dla danej uprawy lub brak zezwolenia do stosowania w Polsce i w krajach UE może prowadzić do przekroczeń norm i dużych kłopotów przy wprowadzaniu wyprodukowanych płodów rolnych do obrotu handlowego. Nadzorem nad prawidłowym stosowaniem środków ochrony roślin zajmuje się Państwowa Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa (PIORiN), która działa na rzecz Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi odpowiedzialnego za ich rejestrację w Polsce.

Zakład Badania Bezpieczeństwa Żywności (ZBBŻ) Instytutu Ogrodnictwa − PIB od ponad 20 lat uczestniczy regularnie w corocznych organizowanych przez PIORiN badaniach monitoringowych prawidłowości stosowania środków ochrony roślin. Metody analityczne stosowane w ZBBŻ obejmują szereg insektycydów, fungicydów, substancji chwastobójczych, regulatorów wzrostu i innych pestycydów, które są obecnie zarejestrowane do stosowania i które są już wycofane. Obecnie każda nadesłana do tego typu badań próbka reprezentująca sad, pole uprawne lub magazyn jest badana na obecność ponad 500 substancji. Na podstawie uzyskanych wyników badań można stwierdzić, czy w badanej próbce znajdują się jedynie dozwolone do stosowania środki czy też pozostałości środków, które już nie powinny być użyte. Na tej podstawie pracownicy PIORiN prowadzą ewentualnie dalsze postępowanie wyjaśniające.

W 2023 roku w laboratorium ZBBŻ w ramach powyżej opisanego monitoringu przebadano 42 rodzaje upraw lub ich grup – 10 sadowniczych, 27 warzywnych oraz 5 rolniczych. Ogółem pobrano do badań monitorowych 1300 próbek płodów rolnych, w tym: 431 próbek owoców, 569 próbek warzyw oraz 300 próbek z upraw rolniczych. W sezonie 2023 bardziej intensywnie były sprawdzane uprawy jabłoni i porzeczek. Próbki pochodziły ze wszystkich województw Polski.

Przebadano 154 próbek jabłek. W 44 próbkach (29%) nie wykryto pozostałości poszukiwanych środków ochrony roślin. W pozostałych próbach stwierdzono pozostałości 11 insektycydów, 18 różnych fungicydów, dwóch herbicydów i dwóch regulatorów wzrostu.

Najczęściej występującymi pozostałościami środków ochrony roślin były: kaptan, flonikamid, acetamipryd, tebukonazol, chlorantraniliprol, pirymikarb, fluopyram, ditianon, fludioksonil, ditiokarbaminiany, boskalid i piraklostrobina.

W 14 próbkach (9%) stwierdzono pozostałości po środkach, które nie mają rejestracji do stosowania w tej uprawie:

• DEET − repelent przeciwko komarom i kleszczom, który nie jest środkiem ochrony roślin;
• imidachlopryd − środek wycofany z UE 01.12.2020 roku;
• spirodiklofen − środek wycofany z UE 31.07.2020 roku;
• tiofanat metylowy i karbendazym (metabolit) − środek wycofany z UE 19.10.2020 roku;
• prosulfokarb − środek chwastobójczy, który nie ma zastosowania w uprawie jabłoni;
• chlormekwat i mepikwat − regulatory wzrostu stosowane w uprawach rolniczych i zabronione do stosowania w uprawie jabłoni.

Konsekwencją ich stosowania są zanieczyszczenia soków, które uniemożliwiają ich obrót handlowy.
Nie stwierdzono w jabłkach przekroczeń dopuszczalnych poziomów pozostałości zarówno według norm krajowych, jak i norm europejskich.

Przebadano 177 próbek porzeczek. W 85 próbkach (48%) nie wykryto pozostałości poszukiwanych środków ochrony roślin. W pozostałych próbkach stwierdzono pozostałości 15 insektycydów, 19 różnych fungicydów, dwóch herbicydów i jednego regulatora wzrostu. Najczęściej występującymi pozostałościami środków ochrony roślin były: acetamipryd, trifloksystrobina, kaptan, fenpiroksymat i cyprodynil. W 39 próbkach (22%) stwierdzono pozostałości po środkach, które nie mają rejestracji do stosowania w tej uprawie: chloropiryfos, bifentryna, cypermetryna, lambdacyhalotryna, pirymikarb, flonikamid, heksytiazoks, indoksakarb, spirodiklofen, tiachlopryd, ditiokarbaminiany, karbendazym, tiofanat metylowy, azoksystrobina, difenokonazol, tebukonazol i tetrakonazol. W pięciu próbkach (3%) stwierdzono przekroczenie najwyższych dopuszczalnych poziomów pozostałości środków ochrony roślin zgodnie z aktualnym rozporządzeniem (WE) nr 396/2005 (NDP) bifentryny (dwukrotnie), cypermetryny, glifosatu i karbendazymu według norm krajowych i Unii Europejskiej.

Ogólnie we wszystkich 431 próbkach owoców: 181 (42,0%) próbek nie zawierało pozostałości, a pozostałości poniżej NDP wykryto w 244 (56,6%) próbkach. W 64 próbkach (14,8%) wykryto obecność środków, które nie są zarejestrowane przez MRiRW dla danych upraw. W sześciu próbkach (1,4%) wykryto przekroczenie NDP.

Oprócz powyżej opisach badań, laboratorium ZBBŻ współpracowało z Państwową Inspekcją Sanitarną w badaniach pozostałości środków ochrony roślin w żywności importowanej do Polski. W ramach tych badań dostarczono 500 próbek i przebadano 58 rodzajów produktów – 18 owoców, 20 warzyw, 6 rodzajów jadalnych nasion roślin strączkowych, 8 rodzajów nasion roślin oleistych oraz 6rodzajów zbóż i produktów zbożowych. Próbki pochodziły ze wszystkich województw Polski i ośmiu punktów granicznych. Owoce i orzechy jadalne wpostaci produktów świeżych, mrożonych lub przetworzonych (susze, soki, koncentraty) stanowiły 32% wszystkich produktów i obejmowały bez czarny, borówki amerykańskie, brzoskwinie, czereśnie, gruszki, jabłka, jeżyny, maliny, morele, nektarynka, orzech laskowy, orzech nerkowca, orzech włoski, poziomki, śliwki, truskawki, winogrono i żurawinę. Pochodziły one zarówno z innych krajów UE, jak i innych krajów europejskich spoza UE, Afryki, Azji i obu Ameryk.

Ogólnie we wszystkich 162 próbkach owoców i orzechów: 36 (22,0%) próbek nie zawierało pozostałości, a pozostałości poniżej NDP wykryto w 121 (75%) próbkach. W pięciu próbkach (3%) wykryto przekroczenie NDP.:

• gruszki z Holandii − chlormekwat;
• jabłka suszone z Turcji – malation;
• truskawka z Egiptu – propargit;

• winogronowe wino czerwone z Ukrainy – kaptan;
• śliwki suszone z Ukrainy – antrachinon i folpet.

  Porównując wyniki badań owoców krajowych i importowanych ogólnie stwierdzamy, że sprowadzane produkty charakteryzują się większym prawdopodobieństwem wykryć przekroczeń NDP. Przyczyną są częstsze wykrycia środków wycofanych z użycia na obszarze Polski i Unii Europejskiej. Na uwagę zasługuje fakt, że znaczący procent badanych owoców z różnych upraw z Polski jest wolnych od sprawdzanych pozostałości środków ochrony roślin.