Raport „Trendy na polskim rynku sadowniczym” przygotowany w ramach projektu #wybieramPOLSKIEjabłka przez Stowarzyszenie Polskich Dystrybutorów Owoców i Warzyw „Unia Owocowa”.
Brak harmonizacji uregulowań prawnych dotyczących opakowań i ich recyclingu może prowadzić do marno-trawstwa żywności oraz utrudniać handel pomiędzy krajami UE. Eksperci opublikowali swoje stanowisko w odpowiedzi na mapę drogową Komisji Europejskiej dotyczącą „Przeglądu wymagań dla opakowań i innych środków zapobiegających powstawaniu odpadów opakowaniowych”.
Opakowanie jest podstawowym elementem europejskiego łańcucha dostaw świeżych owoców i warzyw. Sektor świeżych produktów wykorzystuje opakowania w całym łańcuchu, począwszy od produkcji, poprzez sprzedaż hurtową, logistykę, handel i sprzedaż detaliczną, aby zapewnić konsumentom bezpieczne, wysokiej jakości i świeże produkty. Producenci zgadzają się, że warto pracować nad zrównoważonym charakterem wykorzystania opakowań poprzez zwiększoną możliwość ponownego użycia i możliwość recyklingu opakowań, a także zobowiązanie do przeciwdziałania nadmiernemu pakowaniu i wytwarzaniu odpadów.
Różne regionalne i krajowe przepisy dotyczące naklejek i opakowań w Europie są coraz trudniejsze do śledzenia przez producentów. Belgia rozwija koncepcję opakowań i naklejek kompostowanych. Włosi stosują etykiety nadające się do kompostowania przemysłowego, jednak nadal normą są tam konwencjonalne oznaczenia. We Włoszech od kilku lat zabroniono stosowania plastikowych toreb na produkty luzem, nie są również dostępne żadne kompostowalne lub nadające się do recyklingu wersje siatek lub toreb plastikowych do pakowania produktów sprzedawanych luzem. W belgijskich punktach sprzedaży plastikowe torby na zakupy nie są swobodnie dostępne, oferowane są natomiast zamienniki tekstylne lub papierowe. Dodatkowo niektóre rodzaje innowacyjnych materiałów opakowaniowych podlegają też wyższym kosztom recyklingu. Każdy kraj UE radzi sobie z problemami recyklingu w inny sposób, co utrudnia producentom dostosowanie się do wymogów poszczególnych rynków UE.
Materiały przeznaczone do kontaktu z żywnością stanowią nieodłączną barierę dla zrównoważonych opakowań i ograniczają stosowanie zrównoważonych opcji pakowania, gdyż uniemożliwiają recykling i ponowne użycie opakowań. W przyszłości alternatywą mogłyby się stać opakowania biodegradowalne, ale obecnie wytwarzane folie biodegradowalne są matowe i na produkcie wyglądają nieestetycznie, co może odstraszać potencjalnych klientów.
Wiele inicjatyw zmierzających do usunięcia opakowań z owoców i warzyw kończyło się klęską. W Wielkiej Brytanii rosnący asortyment nieopakowany doprowadził do wzrostu marnotrawstwa żywności w sklepach. W Niemczech handlowcy usunęli folię z ogórków, zwłaszcza ekologicznych, co doprowadziło do 70% strat produktów żywności. W Holandii wzrosło natomiast wykorzystanie opakowań plastikowych ze względu na zapobieganie marnotrawieniu żywności. Te przykłady jasno pokazują, że zharmonizowane na poziomie UE przepisy powinny uwzględniać specyfikę owoców i warzyw w kwestii opakowań i wspierać zapobieganie marnotrawieniu żywności. Przepisy powinny uwzględniać powody, z jakich opakowania są stosowane dla świeżych owoców i warzyw. Należą do nich m.in.:
— Zamknięcie produktu dla celów logistyki: Do efektywnych i wydajnych operacji transportowych oraz logistyki w całym łańcuchu wykorzystywane są produkty opakowaniowe, aby bardziej efektywnie wykorzystywać przestrzeń ładunkową. Dotyczy to na przykład standardowych palet plastikowych, jak i papierowych stosowanych do opakowań detalicznych, w tym pojemników na żywność do sprzedaży małych wieloelementowych owoców oraz sprzedawanych na wagę warzyw takich jak: jagody, małe jabłka i pomidorki koktajlowe.
— Wydłużenie okresu przydatności do spożycia: Świeże produkty przechodzą przez wiele etapów w łańcuchu dostaw, zanim dotrą do domu lub do gastronomii. Świeże owoce i warzywa są produktami szybko psującymi się i podczas każdego etapu łańcucha dostaw muszą być chronione, aby dotarły do konsumenta w dobrym stanie, zgodnym z normami handlowymi. W ten sposób opakowanie wydłuża okres przydatności do spożycia produktów i ogranicza o drobne uszkodzenia produktów, które ostatecznie mogą przyspieszyć ich zepsucie. Ponadto, wiele rodzajów opakowań stosowanych w tym sektorze zawiera innowacje, które dodatkowo wydłużają okres przydatności do spożycia poszczególnych produktów, zachowując ich świeżość.
—Zapobieganie psuciu się i marnotrawieniu żywności: Wydłużając okres przydatności do spożycia produktów przez opakowania stosowane w całym łańcuchu dostaw świeżych owoców i warzyw zapobiega marnowaniu żywności poprzez ograniczanie uszkodzenia produktów i utrzymanie świeżości na każdym etapie łańcucha oraz w domu. Na przykład, jagody muszą być przechowywane w pojemnikach do pakowania, ponieważ wskaźniki psucia są bardzo wysokie w przypadku sprzedaży luzem.
—Zapobieganie skażeniu mikrobiologicznemu: Opakowania świeżych produktów mogą być używane w całym łańcuchu dostaw, aby zapobiec skażeniu mikrobiologicznemu produktów. Opakowanie zapobiega stykaniu świeżych owoców i produktów roślinnych z innymi powierzchniami i wynikającymi z tego tytułu zanieczyszczeniom biologicznym.
— Wyświetlanie informacji o produkcie: Opakowania oferują sektorowi możliwości komunikowania się zarówno z uczestnikami łańcucha dostaw, jak i konsumentami wyposażając ich w obowiązkowe i podstawowe informacje o produkcie. Obowiązkowe i istotne informacje obejmują, ale nie ograniczają się do: odmiany, koloru, identyfikowalności, marki, kraju pochodzenia, kodu PLU, kodu kreskowego, komunikatów (na przykład „gotowe do spożycia”). Etykiety umożliwiają również wykrywanie oszustw.
— Promocja konsumpcyjna: Opakowania ułatwiają promocję konsumpcji świeżych owoców i warzyw. W UE średnie dzienne spożycie owoców i warzyw na mieszkańca wynosi 348 g dziennie, czyli znacznie poniżej minimum 400 g zalecanego przez WHO dla dobrego zdrowia. Na rynku spożywczym, na którym występuje niezwykle duży wybór markowych produktów, opakowania dają możliwość promocji konsumpcyjnej poprzez tekst i grafikę.
— Ułatwienia w konsumpcji: Komisja Europejska nie ustaje w wysiłkach zmierzających do zwiększenia spożycia owoców i warzyw w domu i poza nim w celu realizacji zaleceń WHO. Obejmuje to zwiększenie dostępności różnorodnej gamy produktów i różnych wielkości porcji dla konsumentów oraz dostosowanie do ich zmieniającego się stylu życia. Opakowania ułatwiają te wysiłki, zapewniając różne sposoby spożycia owoców i warzyw, dostosowane do stylu życia różnych grup demograficznych. Na przykład obejmuje to wygodne opakowanie dla chcących jeść „na wynos” i zestawy posiłków z produktami owocowo- warzywnymi na 1-2 porcje przepisu dla osób mieszkających samotnie.
—Zaufanie konsumentów: Opakowanie daje konsumentom pewność, że gwarantuje bezpieczeństwo produktu i jego jakość. Szczególnie podczas kryzysów zdrowotnych, takich jak obecna pandemia COVID-19, opakowania zapewniają konsumentom bezpieczeństwo żywności, co ułatwia jej dalsze spożywanie na poziomie niezbędnym dla dobrego zdrowia obywateli.
Koniec z naklejkami na owocach? Nowe przepisy zabraniające umieszczania etykiet samoprzylepnych na owocach w Belgii
Stosowanie etykiet samoprzylepnych umieszczanych bezpośrednio na warzywach i owocach ma być zabronione na terenie Flandrii (Belgia) już w pierwszych miesięcach 2021 roku (Flemish Regulation on the sustainable management of material cycles and waste, VLAREMA). Regulacje przewidują, że stosowanie etykiet samoprzylepnych umieszczanych bezpośrednio na warzywach i owocach jest zabronione, chyba, że informacje na etykiecie są funkcjonalne lub wymagane przez prawo. Jest to sygnał, że pierwsze kraje Europy, zaczynają samodzielnie i z wyprzedzeniem przepisów unijnych wprowadzać ograniczenia w znakowaniu owoców i warzyw. Powodem deklarowanym jako przyczyna wprowadzenia powyższego zakazu jest negatywny wpływ naklejek na procesy kompostowania. Belgia ze względu na wysoki odsetek bioodpadów odbieranych przez służby komunalne, jak również kraj o istotnym udziale domowego kompostowania, może stać się jednym z liderów wyznaczających trendy dla legislacji w Unii Europejskiej. Belgijskie rozwiązania mogą stać się wzorcem do uchwalenia kolejnych podobnych legislacji w krajach starej Unii Europejskiej.
Nowy kierunek zmian
Przepisy wprowadzone w Belgii pokazują kierunek przyszłych zmian. W ciągu najbliższych trzech lat będą one błyskawicznie następowały w kolejnych krajach Unii Europejskiej. Wynikać to będzie z konieczności transpozycji kolejnych Dyrektyw UE do krajowych porządków prawnych.
Dyrektywą UE 851/2018 transponowaną przez państwa członkowskie do narodowych porządków prawnych, przed 5 lipca 2020 roku wprowadzony został wymóg Unii Europejskiej dotyczący organizowania do 2023 r. przez państwa członkowskie, selektywnej zbiórki bioodpadów. Planowane są również bardziej rygorystyczne przepisy w kwestii kryteriów jakościowych kompostu. Podobnie większe restrykcje zapowiada powszechne wdrożenie Dyrektywy w sprawie tworzyw sztucznych do jednorazowego użytku 2019/904.
Powyższe przepisy to nie tylko zapowiedź przeszkody handlu z Belgią i możliwe pierwsze problemy w negocjacjach z sieciami handlowymi dotyczące zamówień na 2021 rok, ale być może szerszy problem, który obejmie więcej krajów UE. Warto cały czas monitorować rozwój sytuacji pod kątem podobnych zmian w innych krajach Europy. Powielanie wzorców belgijskich byłoby bowiem bardzo szkodliwe dla polskiego rynku sadowniczego. Z punktu widzenia producentów znakowanie jest bardzo ważne. Przyczynia się ono do ograniczenia użycia plastiku i jest bardzo ważnym nośnikiem dla informacji funkcjonalnych takich jak: „gotowe do spożycia”, PLU, pochodzenie, kolor i śledzenie pochodzenia produktów.
Zmiana sposobu znakowania żywności z zakazem używania naklejek niesie natomiast za sobą ogromne koszty dla producentów. W przypadku, gdy większość krajów chciałaby wprowadzić podobne uregulowania, konieczne będą inwestycje w nowe maszyny i sposoby znakowania, np. znakowanie laserowe lub kompostowalne naklejki, oferowane dziś jedynie przez garstkę dostawców. Unijne Stowarzyszenie Bioplastiku zapowiada, że naklejki na owoce staną się przedmiotem większej debaty w UE w kolejnych latach. Potrzebne są działania uświadamiające skalę kosztów i inwestycji dla eksporterów, za nim kolejne rządy zdecydują się na tak restrykcyjne rozwiązania.
źródło: raport „Trendy na polskim rynku sadowniczym” przygotowany w ramach projektu #wybieramPOLSKIEjabłka przez Stowarzyszenie Polskich Dystrybutorów Owoców i Warzyw „Unia Owocowa”.
