Coraz niższa rentowność i spadek konsumpcji znacznie utrudniają zrównoważony rozwój produkcji sadowniczej. Zagrożeniem dla polskich jabłek i gruszek jest rosnąca konkurencja ze strony owoców jagodowych, egzotycznych i nowych gatunków. Z kolei koszty pracy stanowią obecnie około 50% kosztów produkcji owoców i w związku z pandemią cały czas rosną. Jednocześnie średnie ceny w sektorze jabłek i gruszek nie wzrosły od początku 2000 roku.
Produkcja jabłek jest jedną z głównych kategorii sektora owoców i warzyw w Unii Europejskiej. Obecnie zbliża się ona do 13 mln ton jabłek, co stanowi 16% światowej produkcji. Pod tym względem sadownictwo w UE ustępuje jedynie Chinom. Handel wewnętrzny UE wynosi około 2,5 mln ton o wartości 2 mld EUR. Na eksport jabłek z UE poważnie wpłynęło rosyjskie embargo i utrata rynku algierskiego. W ostatnich latach eksport tych owoców spadł z 1,7 do 1 mln ton co oznacza zmniejszenie przychodów ze sprzedaży eksportowej o ponad 300 mln EUR.
Sektor gruszy stanowi 2 mln ton i 10% światowej produkcji. Handel wewnątrzwspólnotowy gruszami w UE to prawie 900 000 ton w obrocie w UE o wartości 800 mln EUR. Eksport gruszek w UE spadł drastycznie po rosyjskim embargu z 475 000 ton do 250 000 ton, tracąc blisko 150 mln euro z rynku przynoszącego łącznie 300 mln euro.
Obecnie sektor jabłek i gruszek stoi w obliczu ogólnej stagnacji i spadku konsumpcji świeżych owoców i warzyw. Branża konkuruje w ramach kategorii z owocami takimi jak: jagody, owoce egzotyczne oraz z nowymi kategoriami, takimi jak np. kiwi i kaki. Mimo że obecnie owoce te cieszą się dużą powierzchnią półek w supermarketach, producenci odczuwają bardzo dużą presję ze strony innych produktów o wyższej wartości. Jednocześnie ceny gruszek podobnie jak i jabłek nie nadążają za wzrostem kosztów pracy.
W raporcie „Perspektywy sektora jabłkowego i gruszowego wyzwania i zagrożenia” przygotowanym przez Freshfel, eksperci z UE zwracają uwagę na to, że produkcja jabłek powyżej 13 mln przekracza najprawdo- podobniej łączny popyt rynkowy, ze względu na stagnację konsumpcji i ograniczenia związane z eksportem.
Poza kosztami pracy, rosną również inne koszty, takie jak: ceny opakowań, ochrony roślin i ubezpieczenia produkcji. Niski poziom cen, utrzymujący się od ponad 15 lat na stabilnym poziomie, jest natomiast podobny w całej Europie. Na przykład, średnie ceny na poziomie producentów, w krajach Beneluksu wyniosły 0,309 EUR w 2004 r. i 0,310 EUR w 2019 r. W tym samym okresie wskaźnik kosztów pracy wzrósł z 1 do 1,33. Podobne tendencje odnotowano również w przypadku innych kosztów ponoszonych przez producentów.
Należy pochylić się nad dodatkowymi kosztami związanymi z nowymi wymogami i nowymi wyzwaniami związanymi z dalszą produkcją owoców, przy jednocześnie kurczącym się zestawie środków ochrony roślin i zwiększonym ryzyku zmian klimatycznych. Poza ekonomicznym znaczeniem sektora sadowniczego, jabłka i gruszki mają ogromne znaczenie dla zdrowia i są istotną częścią zdrowej diety o niskim wpływie na środowisko. Aktywa te należy odpowiednio wycenić w nadchodzących inicjatywach regulacyjnych i pozaregulacyjnych w ramach Europejskiego Zielonego Ładu i strategii „Od Pola do Stołu”.
Na poziomie Unii Europejskiej producenci jabłek i gruszek zidentyfikowali następujące wyzwania gospodarcze:
— Repozycjonowanie owoców i warzyw w asortymencie rynkowym poprzez lepszą organizację produkcji jabłek
— Rozwiązanie problemu braku równowagi w handlu owocami i warzywami, wynikającej z zamknięcia rynków eksportowych i malejącej konsumpcji na rynku wewnętrznym oraz ciągłego wzrostu produkcji
— Pomoc plantatorom w ochronie ich sadów i upraw, które są coraz bardziej narażone na spustoszenie klimatyczne
— Towarzyszenie producentom w dążeniu do rozwiązywania nowych wyzwań związanych z „Zielonym Ładem” oraz wspieranie producentów w radzeniu sobie z trudną ścieżką wprowadzenia zrównoważonej praktyki produkcyjnej
— Dalsze wzmocnienie struktury i roli w ramach europejskiej inicjatywy łańcucha dostaw
— Rozwiązanie problemu rosnącej produkcji w krajach sąsiadujących z UE
Eksperci UE wskazują również na to, by krajowe strategie dla programów operacyjnych skupiały się wyłącznie na poprawie jakości, a nie na zwiększaniu ilości produkcji.
Polityka wobec produkcji w krajach sąsiadujących z UE
Szacuje się, że ostatnie nasadzenia jabłoni odnotowano w sąsiedztwie UE, w następujących krajach: Rosja (14 000 ha), Serbia (6 000 ha), Ukraina (3 000 ha), Mołdawia (5 000 ha), Turcja (12 000 ha), Kazachstan (8 000 ha) i Uzbekistan (3 200 ha). Te zmiany, które przyniosą potencjał produkcyjny około 2 500 000 ton, będą miały negatywne skutki dla produkcji jabłek i gruszek w UE.
Rynki te były tradycyjnymi miejscami docelowymi dla eksporterów jabłek i gruszek w UE. Przed rosyjskim embargiem eksportowano do tych krajów ponad 1 mln ton tych owoców. Rosnąca produkcja w tych krajach będzie oznaczać, że kraje te będą nie tylko lokalnie zaopatrywać swoje rynki krajowe, ale także staną się eksporterami netto na strategiczne rynki dla producentów z UE. Dotyczy to m.in. Bliskiego Wschodu, Indii i Rosji.
Badania i innowacje w produkcji owoców i warzyw
Aby zachować konkurencyjność, zarówno na rynku krajowym, jak i międzynarodowym, sektor jabłek i gruszek w UE powinien dysponować odpowiednimi narzędziami oraz dostępem do badań i innowacji. Rozwój badań jest konieczny by sprostać nowym wyzwaniom związanym z mniejszym wykorzystaniem substancji aktywnych i zwiększoną presją na zdrowie roślin. W ciągu ostatnich dwóch dekad w UE liczba substancji czynnych w produkcji zmniejszyła się o 115 dla jabłek i gruszek, przez co są one niezabezpieczone od niektórych szkodników i chorób. Podczas gdy, sektor wzywa do zapewnienia dostępności substancji czynnych w celu sprostania wyzwaniom zdrowotnym roślin, jednocześnie stosuje surowe zasady IPM (zintegrowanego zarządzania szkodnikami) i spełnia rygorystyczne dyrektywy w sprawie zrównoważonego stosowania pestycydów, a także jeszcze surowsze wymagania wynikające z testów i monitoringu narzuconego przez odbiorców. Pojawiają się tu jednak pytania o priorytety, gdyż najskuteczniejsze środki ochronne usuwa się w trakcie największych plag.
Wyzwania dla eksportu z UE
Eksport z UE czekają poważne wyzwania z powodu jednostronnego zamknięcia rynków (Rosja, Algieria), niestabilności politycznej na południowym krańcu Morza Śródziemnego i Bliskiego Wschodu, a także ciągłego protekcjonizmu kilku dużych rynków: USA, Meksyku, Chin, Japonii i Korei Południowej. W ciągu ostatnich 5 lat eksport jabłek z UE spadł o ponad 50%, a w przypadku gruszek o prawie 30%. Otwarcie nowych rynków jest trudne i charakteryzuje się powolnym tempem negocjacji w sprawie poszczególnych produktów.
źródło: Raport „Trendy na polskim rynku sadowniczym” przygotowany w ramach projektu #wybieramPOLSKIEjabłka przez Stowarzyszenie Polskich Dystrybutorów Owoców i Warzyw „Unia Owocowa”
